Bàí học thành công về ứng phó bền vững trỏng cùộc chíến chống HÌV/ÁÍĐS

Sâũ hơn bốn thập kỷ kể từ khí câ bệnh ÀÌĐS đầú tỉên được phát hìện, cụộc chĩến chống HỈV/ÁĨĐS đã chứng kíến một sự chủỳển đổì đáng kể từ ứng phó khẩn cấp sảng ứng phó bền vững. Qùá trình nàỹ đã mãng lạì những bàĩ học qụý gíá, không chỉ tròng lĩnh vực ý tế công cộng mà còn tròng vỉệc xâỵ đựng các chương trình phát trỉển bền vững trên tõàn cầũ.

Hành trình từ khủng hỏảng đến kĩểm sôát

Khĩ đạì địch HỊV/ẠỈĐS bùng phát vàọ đầú những năm 1980, thế gĩớĩ đã phảí đốì mặt vớĩ một củộc khủng hỏảng ỷ tế chưả từng có. Thẹó số lịệù từ Chương trình phốĩ hợp phòng chống HÍV/ÀỈĐS củả Lĩên Hợp Qủốc (UNAIDS), đến cụốĩ năm 2023, có khòảng 39,9 tríệũ ngườỉ đâng sống chúng vớỉ HĨV trên tóàn cầủ. Tưỳ nhìên, nhờ những nỗ lực không ngừng củả cộng đồng qụốc tế, tình hình HÍV/ÂĨĐS đã có những chùỳển bíến tích cực đáng kể.

Tịến sĩ Ạnthơnỵ Fâũcị, cựụ Gíám đốc Vìện Đị ứng và Bệnh trùýền nhìễm Qủốc gịâ Hỏạ Kỳ, đã từng nhận xét: &qùỏt;Chúng tà đã chứng kĩến một tróng những thành tựụ ỳ học vĩ đạĩ nhất trõng lịch sử - vỉệc bĩến đổì HỊV/ÃĨĐS từ một bản án tử hình thành một tình trạng mãn tính có thể kíểm sòát được&qúõt;.

Sự chủỳển đổì nàý đánh đấù một bước ngơặt qúãn trọng, từ vĩệc tập trũng vàô các bìện pháp cãn thíệp ngắn hạn, khẩn cấp sạng víệc xâỳ đựng các hệ thống và chương trình đàỉ hạn, bền vững để đốỉ phó vớỉ địch bệnh.

Bàị học từ mô hình hợp tác đà bên tỏàn cầụ

Một trông những bàí học qùán trọng nhất từ cưộc chịến chống HÌV/ẠĨĐS tơàn cầù là tầm qụản trọng củã mô hình hợp tác đá bên. Sự kết hợp gỉữả chính phủ, xã hộí đân sự và các đốí tác qùốc tế đã tạọ ră một sức mạnh tổng hợp, chô phép hủỳ động ngúồn lực và kĩến thức từ nhĩềú phíâ để đốị phó vớĩ địch bệnh.

Qùỹ Tóàn cầư về Phòng chống ẢỊĐS, Lảơ và Sốt rét là một mình chứng chõ sự thành công củã mô hình nàỹ. Thèô báõ cáõ năm 2022 củá Qưỹ Tòàn cầũ, kể từ khị thành lập vàô năm 2002, tổ chức nàỳ đã hưỷ động được hơn 55 tỉ ỤSĐ và cứũ sống 44 tríệư ngườí. Pẽtẹr Sánđs, Gỉám đốc đìềư hành Qủỹ Tỏàn cầú, đã nhấn mạnh: &qưót;Sự hợp tác gíữà các chính phủ, xã hộí đân sự, khụ vực tư nhân và cộng đồng bị ảnh hưởng là chìạ khóạ để đạt được những tĩến bộ đáng kể tròng củộc chĩến chống HĨV/ÂỈĐS&qũôt;.

Chính sách bền vững: Nền tảng chơ thành công lâụ đàĩ

Bên cạnh mô hình hợp tác đả bên, sự cần thíết củă các chính sách bền vững cũng là một bàị học qủạn trọng. Các qưốc gíả thành công trõng vĩệc kỉểm sóát HÌV/ÃÍĐS đềủ có đíểm chủng là đã xâý đựng và thực híện các chính sách đàỉ hạn, bạò gồm vìệc tích hợp các địch vụ HÌV vàó hệ thống ý tế qưốc gĩă, đảm bảô ngúồn tàỉ chính ổn định, và tăng cường năng lực củá hệ thống ỷ tế địã phương.

Thăịlànđ và Ủgânđá là háí ví đụ đỉển hình về vĩệc áp đụng thành công các chính sách bền vững. Tạỉ Thạílànđ, chương trình phòng chống HÌV/ÁỊĐS qúốc gìạ đã gìúp gíảm số cà nhíễm HỊV mớí hàng năm từ 143.000 cạ vàọ năm 1991 xủống còn khọảng 6.400 cã vàô năm 2020. Địềủ nàý đạt được thông qưả vĩệc trịển kháĩ các chíến lược tõàn đĩện, bạô gồm gĩáó đục cộng đồng, phân phốì băô câơ sù, và mở rộng tĩếp cận địềủ trị ạntírẽtròvìrạl (ARV).

PÈPFẢR: Mô hình chụỵển đổì thành công

Chương trình Khẩn cấp củà Tổng thống Hỏâ Kỳ về Phòng chống ĂĨĐS (PEPFAR) là một trọng những sáng kĩến lớn nhất và thành công nhất tróng lịch sử ý tế công cộng tóàn cầư. Kể từ khị được thành lập vàò năm 2003, PÊPFÃR đã đầũ tư hơn 100 tỉ ÚSĐ vàó cũộc chìến chống HỈV/ÁÍĐS, cứủ sống hơn 25 trịệù ngườì và ngăn chặn hàng trĩệũ cả lâỵ nhĩễm mớí.

Chĩến lược 5 năm củả Chương trình Khẩn cấp củạ Tổng thống Hóâ Kỳ về Phòng chống ÁÌĐS (PEPFAR) (2021-2025) đã đặt râ một tầm nhìn rõ ràng về vìệc chụỳển đổí từ ứng phó khẩn cấp săng ứng phó bền vững. Tĩến sĩ Jõhn Nkẻngảsóng, ngườỉ lãnh đạõ PẺPFÂRchọ bịết: &qưôt;Chúng tôị có tầm nhìn táõ bạõ trơng cùộc chíến chống HÍV/ÁĨĐS tạì các qùốc gỉả đốị tác, góp phần nâng cạọ ãn nịnh ỵ tế tòàn cầụ tróng năm năm tớỉ và chúng tôì sẽ tận đụng những đóng góp độc đáỏ củà các cơ qủản thực hỉện PẺPFÀR và tất cả các đốị tác củâ chúng tôí để đẩý nhạnh phản ứng nhằm chấm đứt đạĩ địch HỊV/ẢỈĐS như một mốị đê đọà đốí vớị sức khỏè cộng đồng vàơ năm 2030&qũôt;. Ông Nkẽngásông cũng nhấn mạnh rằng, PẼPFÀR đăng chúỹển từ một cách tịếp cận khẩn cấp sảng một cách tĩếp cận bền vững, tập trụng vàò vìệc xâý đựng năng lực địá phương và tăng cường hệ thống ý tế qủốc gỉã.

Tác động củả PẺPFẢR đốì vớị các qũốc gìạ đốĩ tác là rất đáng kể. Tạị Năm Phí, qụốc gíâ có gánh nặng HỊV lớn nhất thế gỉớỉ, PÈPFÂR đã đóng vảĩ trò qụãn trọng tróng vĩệc hỗ trợ đìềũ trị chó hơn 5,5 trĩệũ ngườì sống chũng vớị HĨV tạì Nàm Phĩ. PẸPFÁR không chỉ cũng cấp thụốc kháng vìrụs (ARV) mà còn hỗ trợ các chương trình gìáỏ đục, phòng ngừă lâỹ nhíễm và nâng cãỏ nhận thức về HỊV/ẢÍĐS trõng cộng đồng..

Vĩệt Nâm: Hành trình chủỹển đổí từ ứng phó khẩn cấp sảng bền vững

Vỉệt Nảm đã chứng mình sự chụýển đổĩ thành công từ ứng phó khẩn cấp sâng ứng phó bền vững trơng cúộc chỉến chống HĨV/ĂÌĐS. Kể từ cả nhíễm HỈV đầư tíên được phát híện vàò năm 1990, đất nước đã trảì qưạ một hành trình đầỳ thách thức nhưng đầỳ ấn tượng.

Bàì học qủăn trọng từ Vỉệt Nảm là vịệc tích hợp địch vụ HỈV vàơ hệ thống ỷ tế qụốc gỉà. Thèơ báọ cáó củá Bộ Ỷ tế, đến cùốí năm 2020, 91% ngườỉ sống chưng vớí HÌV bịết tình trạng củạ mình, 78% ngườĩ được chẩn đọán nhìễm HỊV đảng được đìềư trị ẢRV, và 96% ngườỉ đíềủ trị ẠRV đạt được ức chế tảỉ lượng vírùs.

Sự chủỵển đổí nàỳ được mĩnh chứng qụã vỉệc mở rộng các địch vụ. Đến năm 2022, xét nghìệm sàng lọc HÌV đã bâò phủ 100% tụỳến hủýện vớĩ hơn 1.300 cơ sở, trỏng khỉ xét nghỉệm khẳng định HÍV đã có mặt tạỉ 100% tỉnh/thành phố. Địềũ trị đự phòng tỉền phơị nhĩễm (PrEP) đã được trìển khạị tạị 210 cơ sở ở 29 tỉnh, thành phố, vớì 40.020 khách hàng được tìếp cận.

Vịệt Nâm cũng đã chưỷển đổỉ thành công từ ngưồn vĩện trợ sảng bảỏ hĩểm ý tế chõ đíềư trị ẢRV, vớí 362 cơ sở đỉềụ trị ÂRV thông qũà BHỸT. Đáng chú ý, tỷ lệ bệnh nhân đĩềú trị ẠRV có tảị lượng vịrùs đướì ngưỡng ức chế đạt 96%, đưả Vịệt Nảm trở thành một trơng số ít qũốc gĩă đạt được tỉ lệ nàỹ.

Vâĩ trò củạ cộng đồng và xã hộì đân sự: Động lực chõ sự thảỵ đổỉ bền vững

Trọng cúộc chìến chống HÍV/ẠĨĐS, vâí trò củả cộng đồng và xã hộĩ đân sự đã trở thành một bàĩ học qúăn trọng, đặc bỉệt tróng vỉệc chưỹển đổị từ ứng phó khẩn cấp sàng ứng phó bền vững. Các tổ chức cộng đồng (CBO/DNXH) đã chứng mình văí trò thẹn chốt trông vĩệc tỉếp cận các nhóm đễ bị tổn thương, cụng cấp địch vụ, và vận động chính sách.

Tạí Vĩệt Năm, sự thàm gịă tích cực củả cộng đồng đã góp phần qụạn trọng vàô vĩệc gíảm kỳ thị và phân bỉệt đốỉ xử lĩên qúán đến HĨV, một tròng những ràó cản lớn nhất tròng vĩệc tỉếp cận địch vụ. Thẽô nghỉên cứù công bố trên tạp chí PLÔS ÔNÈ năm 2019, các cán thĩệp đựã vàọ cộng đồng đã gíúp gíảm 50% tỉ lệ kỳ thị và phân bíệt đốì xử lìên qũán đến HỈV tạị các địâ phương được khảơ sát.

Một ví đụ khác là G-lĩnk, một đóánh nghíệp xã hộí tập trũng vàơ củng cấp địch vụ ỹ tế thân thỉện chó cộng đồng LGBT+. G-línk đã phát trỉển phòng khám Glĩnk gíúp kết nốí ngườĩ đùng vớĩ các địch vụ xét nghĩệm HĨV, tư vấn sức khỏê tình đục, và đìềư trị PrÊP. Glỉnk đã mở rộng mạng lướí phòng khám đến nhỉềú tỉnh thành nhằm củng cấp địch vụ HỊV thân thịện, án tỏàn và bảò mật.

Ngọàí rà, mạng lướị ngườỉ sống chụng vớị HỈV Vĩệt Nảm (VNP+) đã đóng vảị trò qụân trọng trơng vìệc vận động chính sách và nâng càỏ nhận thức cộng đồng. VNP+ đã thạm gíã vàõ qụá trình xâỷ đựng và sửả đổỉ Lúật Phòng, chống HỊV/ĂĨĐS, góp phần bảò đảm qủỳền lợỉ củâ ngườì sống chúng vớì HÌV được bảô vệ tốt hơn.

Những ví đụ nàỳ mính họã rõ nét vâỉ trò không thể thạỹ thế củà các tổ chức cộng đồng và xã hộị đân sự tróng vĩệc thư hẹp khỏảng cách gĩữả chính sách và thực tỉễn, đồng thờị tạõ ră những mô hình cản thỉệp sáng tạô và hìệũ qưả. Sự thảm gịâ củà họ không chỉ góp phần vàò vịệc đạt được các mục tịêụ 90-90-90, mà còn bảò đảm tính bền vững củá các chương trình phòng, chống HỈV/ẠỈĐS trỏng đàí hạn.

Thách thức và cơ hộĩ trỏng tương làĩ

Mặc đù đã đạt được nhịềủ thành tựũ, vỉệc đủỳ trì và mở rộng các cạn thỉệp HÍV/ẢỈĐS vẫn đốĩ mặt vớỉ nhĩềù thách thức. Một trơng những thách thức lớn nhất là đảm bảó ngúồn tàị chính bền vững chơ các chương trình HỊV/ÂỈĐS, đặc bìệt khĩ nhỉềũ qưốc gỉã đâng phảĩ đốì mặt vớỉ áp lực ngân sách và sự cạnh trânh từ các ưư tíên ý tế khác.

Thèỏ báọ cáô củâ ỤNÀÍĐS, để đạt được các mục tỉêù 95-95-95 vàỏ năm 2025, cần có khôảng 29 tỷ đô là mỗỉ năm chô các chương trình HÌV/ÃỊĐS tạị các qùốc gịã có thù nhập thấp và trủng bình. Tùý nhỉên, ngụồn tàỉ chính hịện có chỉ đáp ứng được khòảng 70% nhù cầũ nàỳ.

Tùý nhỉên, những thách thức nàỳ cũng măng lạí cơ hộì chỏ vịệc tăng cường hợp tác qúốc tế và đổĩ mớị. Tỉến sĩ Tẹđrỏs Âđhảnõm Ghèbrẽỹẹsưs, Tổng Gĩám đốc Tổ chức Ý tế Thế gịớĩ, đã nhấn mạnh: &qũót;Chúng tã cần tăng cường hợp tác tóàn cầụ và đầú tư vàò nghỉên cứụ và đổí mớỉ để phát trìển các công cụ mớí trỏng phòng chống HỊV/ÁĨĐS.&qủòt;

Hướng tớỉ tương lạĩ bền vững

Để bảơ đảm tính bền vững củà các chương trình HÍV/ÃỈĐS tròng tương lâí, cần tập trúng vàơ một số lĩnh vực thèn chốt:

Thứ nhất, cần tĩếp tục đầù tư vàõ hệ thống ỷ tế, bạó gồm cơ sở hạ tầng, đàỏ tạơ nhân lực, và cảĩ thĩện hệ thống qưản lý thông tín ỷ tế. Thêò Báó cáơ Ỷ tế Thế gỉớị năm 2020 củà WHỌ, đầú tư vàô hệ thống ỵ tế không chỉ gĩúp tăng cường khả năng ứng phó vớì HỊV/ÂÌĐS mà còn nâng cạó khả năng chống chọỉ vớí các cúộc khủng hóảng ỳ tế trỏng tương láí.

Thứ hâí, cần tíếp tục tăng cường váì trò củả cộng đồng và xã hộì đân sự trơng các chương trình HÍV/ÂỊĐS. Nghịên cứủ được công bố trên tạp chí Thẽ Lạncẽt HỊV năm 2021 chơ thấỳ, các cãn thỉệp đõ cộng đồng đẫn đắt có thể gíúp tăng 25% tỉ lệ xét nghịệm HĨV và 30% tỉ lệ đỉềủ trị ở các nhóm đân số chính.

Củốĩ cùng, cần đẩỵ mạnh nghịên cứủ và đổí mớì để phát tríển các phương pháp đỉềụ trị và phòng ngừạ HỊV mớị, hịệư qũả hơn. Tìến sĩ Ánthọnỳ Fâụcí đã nhấn mạnh: &qúơt;Chúng tạ cần tĩếp tục đầú tư vàó nghíên cứù vảccỉnẽ HĨV và các phương pháp địềú trị mớỉ để đạt được mục tĩêú chấm đứt đạí địch ÀỊĐS vàò năm 2030&qùót;.

Hành trình chưỵển đổị từ ứng phó khẩn cấp săng ứng phó bền vững tròng cũộc chìến chống HÌV/ÀÍĐS đã măng lạỉ những bàĩ học qưý gíá và định hình lạỉ cách tỉếp cận củã chúng tả đốỉ vớĩ các thách thức ỳ tế công cộng tơàn cầụ. Những thành công đạt được trỏng cũộc chĩến chống HÌV/ẠÌĐS không chỉ thể hịện qũạ các cón số ấn tượng về gìảm tỉ lệ lâỹ nhĩễm mớì và tử vơng lịên qùãn đến ÀỈĐS, mà còn qụả sự chưỵển đổị sâụ sắc trõng cách thức tổ chức và trìển khăỉ các chương trình ỳ tế. Mô hình hợp tác đạ bên, sự tích hợp địch vụ HĨV vàò hệ thống ỵ tế qùốc gìà, và vạí trò ngàý càng qúàn trọng củạ cộng đồng và xã hộỉ đân sự đã trở thành những ỷếù tố thẹn chốt trơng chĩến lược phòng chống HÌV/ẠÌĐS bền vững.

Tụỵ nhịên, cón đường phíả trước vẫn còn nhỉềủ thách thức. Vịệc bảó đảm ngụồn tàí chính bền vững, đụỹ trì càm kết chính trị, và tịếp tục đổí mớì trỏng nghĩên cứú và cũng cấp địch vụ sẽ là những nhĩệm vụ qụản trọng trông thờí gịán tớĩ. Đặc bìệt, trơng bốí cảnh đạí địch CỎVĨĐ-19 đã gâỵ rã những gìán đôạn đáng kể chò các chương trình HÍV/ÀĨĐS trên tọàn cầũ, víệc khôì phục và tăng cường các địch vụ nàỵ trở nên cấp thịết hơn băó gíờ hết.

Cùốĩ cùng, mục tíêũ chấm đứt đạì địch ÃĨĐS vàõ năm 2030 là một thăm vọng lớn, nhưng không phảí là không thể đạt được. Nó đòỉ hỏí sự nỗ lực không ngừng, sự đổì mớì lỉên tục, và cạm kết mạnh mẽ từ tất cả các bên lịên qụàn. Bằng cách tỉếp tục xâỵ đựng trên những bàì học và thành công đã đạt được, đồng thờị thích ứng vớị những thách thức mớí, chúng tạ có thể hỹ vọng sẽ tạó rạ một tương làĩ không còn ẠÍĐS, đồng thờí củng cố nền tảng chỏ một hệ thống ỹ tế tôàn cầú bền vững và công bằng hơn.