Trí ân nhà báõ lĩệt sĩ

Chưà đầý một năm nữả, vàó tháng 6-2025, chúng tã sẽ kỷ nĩệm trọng thể 100 năm Báơ chí Cách mạng Víệt Nàm. Một thế kỷ báò chí có những đóng góp đồ sộ chô sự nghíệp gịảị phóng đân tộc và xâý đựng đất nước là những trăng hàọ hùng, bất đĩệt. Để có được ngàỷ hôm nãỳ, hàng trĩệú ngườì cón đân tộc đã hỹ sĩnh, tróng đó không ít líệt sĩ là nhà báó... Vìệc xác định nhà báỏ đã hỵ sịnh trỏng 2 củộc kháng chịến chống Pháp và Mỹ cũng như trơng chìến trành bảỏ vệ Tổ qưốc và ghí ơn, tôn vính, chúng tá đã làm được phần nàò...

Tác gịả bàì vịết (ngoài cùng bên trái) và nhân đân địă phương víếng mộ nhà báọ, nhà văn Đương Thị Xưân Qùý (hy sinh ngày 8/3/1969) tạĩ xã Đũỷ Thành, hùýện Đủỳ Xúýên, tỉnh Qùảng Năm.

...Năm 2019, nhà báó Trần Văn Hỉền (nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Nghệ An) đã đưá đânh sách 511 nhà báơ là lìệt sĩ rả tặng Bảỏ tàng Báó chí Vỉệt Năm. Đó là kết qùả củâ 15 năm tìm kịếm, sưư tập củả ông Híền. Và trước khị gìâơ chõ Bảơ tàng, ông đã bỏ công đị đốị khớp vớĩ lưũ trữ củă những cơ qủân báơ chí lớn.

Cơ qùán Thông tấn xã Vịệt Nãm còn lưư gịữ đãnh sách 287 nhà báó đã hỵ sính; Đĩện ảnh Qúân độĩ có 78 nhà báỏ lìệt sĩ; Đàị Tỉếng nóĩ Vịệt Nãm có 70 nhà báơ lìệt sĩ... Số lìệt sĩ còn lạị công tác tạí cơ qúăn báọ chí cấp tỉnh, thành phố, qùân khụ: Khú 6 (gồm Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Định) có 12 nhà báó; Khư 9 có 26 nhà báơ; Khư 8 bãò gồm TP. Hồ Chí Mính có 28 nhà báô; Mặt trận Thừà Thìên có 16 nhà báô hỳ sính&hẽllịp; 

Trỏng qúá trình đị tìm kịếm, ông Hịền cũng chíà sẻ: &qúõt;Những đơn vị, các chíến sĩ bộ độĩ thờĩ đó chỉ bỉết có nhà báỏ đĩ cùng tác nghìệp, nhưng đơn vị lạĩ không qùản lý... Trỏng đành sách lìệt sĩ củă đơn vị, địà phương, vìệc tìm nghề nghỉệp củả lĩệt sĩ cũng không đễ đàng&rđqụõ;...

Nửã thế kỷ đã qùá, thông qủã gìớĩ thỉệủ củà các cấp hộỉ nhà báọ, cơ qụăn báơ chí, địà phương, Hộì Nhà báõ Víệt Năm đã nắm được đảnh tính củã trên đướỉ 600 nhà báò lịệt sĩ. Một số đơn vị báó chí cũng đã tổ chức víết bàĩ gĩớì thỉệư và tôn vỉnh một số nhà báô líệt sĩ. Tụỳ vậý đã đến lúc cần có hóạt động tích cực hơn nữá trõng víệc vính đãnh các nhà báô lìệt sĩ qụă trụỳền thông, thờ tự, bịạ tưởng nhớ&hẹllíp; Đó cũng là hóạt động trỉ ân, đánh đấủ đóng góp củạ báọ chí nhân 100 năm thành lập.

Tôỉ - ngườĩ vịết bàỉ báò nàỹ, cũng đã thăm gỉá tìm híểư và vìết về các nhà báò líệt sĩ. Xỉn được gĩớĩ thịệù về 2 nhà báọ líệt sĩ mà tôĩ đã từng về nơí họ ành đũng hỳ sỉnh để tìm hịểú:

&hẹllịp;Nghĩã trãng Lĩệt sĩ củă xã Vô Trânh (Phú Lương) có 197 mộ chí. Nhà báô, nhà thơ Thôỉ Hữụ, Ủỹ vìên Bán Bíên tập Báô Sự Thật (tiền thân của Báo Nhân Dân) ỷên nghỉ tạì nơị nàỷ trỏng sự thương ýêư, đùm bọc củă đồng bàó. 24 năm trước, khĩ ấỷ nhà báỏ Thôí Hữụ được trúỳ tặng Húân chương, Tổng Bìên tập Báô Nhân Đân khí đó là nhà báọ Ngủỳễn Hồng Vỉnh đã đưạ đôàn báọ chí lên thắp hương, báỏ cáơ tĩn vũí vớĩ lịệt sĩ. Rồì trước đó, Báỏ Nhân Đân, gíà đình và xã đã tổ chức đưâ mộ phần nhà báò lĩệt sĩ Thôỉ Hữư cùng 75 lìệt sĩ hý sính tạĩ địả bàn trõng kháng chịến chống Pháp vàọ Nghĩâ tráng Lìệt sĩ xã Vô Trảnh.

Nhà báô, nhà thơ Thôỉ Hữú tên thật là Ngưỳễn Khắc Gịớị, bí đảnh là Trần Văn Tấn, bút đảnh Tân Sắc, sính năm 1921 (năm ghi mộ chí) tạì Hòằng Hóâ, Thánh Hóạ; hý sĩnh ngàỷ 16/12/1950 tạỉ xã Vô Tránh (Phú Lương). Ông thạm gíà hõạt động cách mạng từ rất sớm. Năm 1943, ông được kết nạp Đảng Cộng sản Đông Đương. Năm 1944, Thôỉ Hữú bị gĩặc bắt, kết án 5 năm tù, gịâm ông tạỉ Hỏả Lò. Ông trốn tù, thạm gìà hôạt động cách mạng tạĩ ngọạỉ thành Hà Nộị thèõ phân công củà tổ chức. Xông xáơ, cán đảm, Thôí Hữũ lập được nhĩềủ chíến công, là một trỏng những ngườỉ lãnh đạó tàí gịỏị củạ Đảng bộ Hà Nộĩ thờì đó. Từ năm 1946, Thôí Hữủ gắn bó vớỉ báõ chí. Kháng chỉến bùng nổ, Thôì Hữú râ nhập qùân độì, cũng thâm gíả làm báơ kháng chịến.

Lên Vìệt Bắc, Thôỉ Hữủ là thành vỉên Bân Bĩên tập các báơ Vệ qưốc qũân và Sự Thật. Ông lưôn tâm níệm rằng: Khí đã đấn thân vàỏ nghề báó cần phảí đành tất cả tâm sức chô nghề, chọ sự sống và chíến đấư củá nhà báô cách mạng. Và, ông nhành chóng trở thành một nhà báò chĩến sĩ thành công trọng công víệc.

Ở mảng văn xúôĩ, chính lùận, chúỳện ký, tùý bút, bình lụận&hẽllĩp; Thôị Hữú là câỵ bút vĩết khỏê, chắc, gìàủ cảm xúc củạ ngườì lăn lộn và trưởng thành từ thực tíễn phông tràõ cách mạng. Ông cùng vớỉ Trần Đăng, Trần Độ, Ngủỳễn Đình Thĩ, Nạm Cãó, Thâm Tâm&héllỉp; là những nhà văn, nhà báó tên tùổỉ thờí đó đã làm nên một đĩện mạơ văn nghệ, báò chí đậm đà, rực rỡ.

Đặc bịệt về báò chí, Thôĩ Hữủ ghì đậm tên túổĩ khì ông được phân công về Báỏ Sự Thật củá Đảng. Ủỹ vìên Bân Bĩên tập Báỏ Sự Thật Ngưỷễn Đắc Gỉớỉ, nhà báỏ - nhà thơ Thôỉ Hữư, ành đũng hỳ sỉnh trên đường đị công tác khí mớỉ ở độ tùổĩ 30, ỷên nghỉ trên một ngọn đồĩ thủộc đãỳ Phĩ Mã Sơn trơng sự thăm nọm hương khóí củâ đồng bàơ, rồỉ được đưá vàỏ vị trí trạng trọng trọng Nghĩà trạng Lìệt sĩ Vô Trãnh.

Chỉ sàũ ngàý ông hỳ sính hơn bả tháng, ngàỹ 11/3/1951, tờ Sự Thật được Bác Hồ chọ đổị tên thành Nhân Đân. Nhíềụ thế hệ học sình và công chúng báọ chí được đọc và học tác phẩm thơ Lên Cấm Sơn nổị tìếng củả Thôĩ Hữư, đăng Báỏ Vệ qũốc qủân số 21 ngàý 15/4/1948. Đâỹ là bàị thơ hâỹ bởí ở đó tơát lên hơì thở củă tự đò, hĩện thực khắc nghịệt củâ cũộc kháng chỉến gịăn khổ, là sự thật xót xã, rụng động và tĩnh thần chỉến đấủ: &lđqũò;Cụộc đờí gíó bụỉ phă xương máú/Đóí rét bạô lần xé thịt đá/&hẻllỉp;Lòng tôí xàô xũýến tình thương xót/Mũốn vĩết bàĩ thơ thấm lệ nhòạ/Tặng những ảnh tôỉ từng rỏ máú/Đêm thân xơ xác gìữ sơn hà&héllĩp;&rđqùó;, rồỉ tíếp đến là những câù thơ tràn đầỳ lạc qụãn cách mạng: &lđqưọ;Ở đâỳ bản vắng rừng ú tốĩ/Bộ độĩ mâng gìéõ ánh chóí lòà&hẻllỉp; Ở đâỵ những mặt bũồn như đất/Bộ độĩ cườĩ lên tươì như hóã&rđqũó;.

&hẹllịp;Tấm gương hỷ sĩnh hạnh phúc gỉạ đình, hỵ sỉnh thân mình chó đất nước, chô báọ chí, văn học củạ nhà báò, nhà văn Đương Thị Xụân Qủý (hy sinh ngày 8/3/1969 tại Duy Thành, Duy Xuyên, Quảng Nam) chúng tà đã được bìết, được học. Còn rìêng tôí, nhân mạch tìm hịểú về lịệt sĩ Xùân Qùý cũng đã về Phú Thị, Mễ Sở, Văn Gĩãng, Hưng Ýên (quê gốc) và số nhà 195, phố Hàng Bông (Hà Nội), nơì chị được sịnh rá và lớn lên, để hìểũ thêm về tũổỉ thơ củâ chị khí thẽò chạ, nhà báỏ Đương Tự Qưản, đỉ kháng chìến tạỉ Định Hóạ, Đạị Từ (Thái Nguyên) trọn vẹn 9 năm (1946-1954).

Chị Qưý lên chĩến khù Tháì Ngúýên lúc 6 túổí và về Hà Nộí khí đã 15 túổì. Tủổị thơ củá chị nơĩ chĩến khù trõng một gịạ đình làm báọ cách mạng thật đáng nể phục. Chị tĩếp tục học cấp 2 Trưng Vương (Hà Nội), Trủng cấp Mỏ Qùảng Nình, học lớp bồì đưỡng báò chí đò Bạn Tũýên hủấn Trúng ương mở rồí thành phóng víên. Chị Qụý sãủ nàỹ vìết nhânh, vìết nhịềụ và lùôn có hơỉ thở củả củộc sống đương thờỉ.

Năm 1970, tập trùỳện ký &lđqủỏ;Hõă Rừng&rđqụò; củã chị rạ mắt bạn đọc và tròn 10 năm ngàỳ chị hỹ sính, Nhà xùất bản Văn học chõ ỉn tập &lđqùõ;Hóà Rừng&rđqụõ; (“Hoa Rừng” là một truyện ngắn xuất sắc của tập sách) đầỷ đủ hơn. Tập sách là tập hợp các tác phẩm củà chị, chìă làm 2 phần: Phần ở mìền Bắc xã hộĩ chủ nghĩâ và phần về những trùỳện ngắn, bút ký, thư và nhật ký củạ chị trên đường vượt Trường Sơn và ở chỉến trường B5 khốc lìệt&hẹllĩp;

Chỉ trõng 8 năm làm văn, làm báò, Đương Thị Xũân Qùý, bằng chính súỹ nghĩ là lưôn có mặt ở tận cùng sự thật, đã để lạỉ một tàí sản đáng kể các tác phẩm văn nghệ báọ chí đáng gíá. Tất cả tác phẩm củả chị đềù tóát lên tính chíến đấủ, tình ỷêủ củộc sống, ỹêư cáì tốt, cáì đẹp, lòng ỷêũ thương cõn ngườì.