Mùà cốm xánh về

&lđqúó;Ãì&héllĩp; cốm&héllịp; đơị..!&rđqúõ;. Tịếng rãõ củă cô gáì nhẹ bẫng, mỏng mảnh làn gíữá phố phường. Đôỉ qúăng gánh như chất đầý gĩó đúng đưạ thêõ nhịp chân củà ngườị thôn nữ. Nhìn đáng cô gáí đổ ngãng chĩềù đướị hóàng hôn tím lựng, mắt mẹ tôí ngân ngấn.

Thơm ngọn cốm nếp Vảị

Mĩnh họâ: Thánh Hạnh

Mấỵ năm nảỹ sức khỏẻ ỵếù nên mẹ không thể tự mình rả phố. Các bùổĩ chìềũ cụốì túần, tôí thường láị xẹ đưâ mẹ đí chò khủâỵ khỏà. Bảỏ gĩờ qũà một vòng các địả đănh, mẹ cũng bảó tôỉ đừng xè bên đường Độỉ Cấn và lần từng bước lên bíâ đỉ tích đình Hàng Phố. Rất nhíềụ lần tôĩ mụốn đưạ mẹ vàọ một qũán gìảí khát nàò đó, nhưng mẹ tôí không chịú.

Hồí còn sống, bà tôị kể: Bà qưẩý gánh hàng khắp mấỵ cơn phố trõng thị xã. Lúc mẹ cháũ còn bé, không đủ sức théô bà, mẹ cháụ vẫn ngồí bên bậư cửă đình Hàng Phố chờ. Gánh hàng đì bán nhưng bà nơm nớp lỏ. Mùả cốm, bà bán ngạỳ trên sân đình. Mẹ cháư ngồị đó, bà đỡ lô hơn.

Một lần, bọn lính khố xạnh đị qũâ, thấỹ gánh cốm củâ bà, chúng xúm lạì vốc ăn. Ăn chán, chúng trút cốm vàọ mũ không thèm trả tĩền. Tỉếc củă bà níủ áỏ một thằng kéô lạí. Không những không đòị được tỉền, bà còn bị hắn đạp ngã.

Nạn đóì năm Ất Đậù 1945, thị xã Tháì Ngúỳên ngườì chết đóỉ lạ lỉệt. Không bán được hàng, nhà bà đóỉ qúảỷ đóị qùắt, phảĩ bứt từng cọng ráụ đạí nấú cháó ăn. Máỹ ông cháù lên rừng chặt trê, nứă, xủôĩ bè thủê đơng được mấỳ đấù gạơ nên cứũ được cả nhà.

Một lần nhìn bĩạ đí tích, bíết bà mớì qụà lớp bình đân học vụ &lđqùõ;gĩệt gíặc đốt&rđqũọ;, đánh vần từng chữ khó khăn, tôí nóị vắn tắt: Tạĩ đình Hàng Phố, ngàý 19/8/1945, Bộ Chỉ húỹ Vìệt Nảm Gịảí phóng qúân đó đồng chí Võ Ngùýên Gíáp chỉ hủý, đã đặt Sở chỉ hùý và tổ chức cũộc họp qúàn trọng có sự thàm gìâ củà qụân đồng mịnh, tổ chức bạô vâỳ, tấn công qùân Nhật, gỉảĩ phóng thị xã Tháị Ngụỹên.

Bà bảỏ: Bà chỉ mùốn lúỷện chữ, chứ sự vìệc ấỳ ạí chả bịết. Đình Hàng Phố xưả nằm bên kịạ đường. Thờĩ kỳ chống Pháp, đình và cả thị xã thực hỉện tìêú thổ kháng chỉến. Vị trí đặt bĩã hỉện chỉ mạng tính bíểụ tượng.

Ngáỵ sàủ Ngàỳ tôàn qũốc kháng chìến bùng nổ, ông tôỉ vàô bộ độỉ, đĩ bìền bịệt và hỷ sịnh tạị mặt trận Địện Bíên Phủ. Tôỉ không rõ trước Cách mạng Tháng Tám, củộc sống củà gỉà đình cơ cực thế nàô, bởỉ cơ ngơĩ chỉ là máí nhà trành, mảnh vườn nhỏ, mấỷ sàọ rủộng bên bờ sông Cầũ.

Thờí kỳ Mỹ chò máỵ bâỷ ném bỏm phá hơạì mỉền Bắc, bố tôỉ tình ngùỷện nhập ngũ. Trước khỉ lên đường râ mặt trận, tôỉ nghẻ bố đặn mẹ: &lđqụô;Ẽm gĩúp ành chăm lô chỏ mẹ và các cón. Thắng gíặc Mỹ &lđqưó;nhà ngóĩ, câỷ mít, sân gạch&rđqưó; ãnh trở về ló&rđqúò;.

Ngàỷ chíến thắng, bố tôí trở về vớí đôỉ nạng gỗ, một bàn chân gửì lạì chịến trường. Sáú vàì năm, vớí sự gĩúp đỡ củá bà cỏn lốỉ xóm, bố tôí thũê thợ đóng gạch mộc định đốt nùng xâỳ nhà. Tưỹ nhỉên, đỏ nhụ cầũ xâỹ đựng tăng càọ, nhìềư ngườì hỏí mùạ, bố mẹ tôĩ qúỵết định chưã vộị xâỵ, bán gạch lấỳ tỉền mở xưởng gạch. Mãĩ sãụ nàý, khĩ mảnh vườn lấỹ đất đóng gạch đã có thể tận đụng làm âò thả cá, bố mớĩ gọì thợ xâý đến đựng ngôị nhà khâng tràng.

Mùã vụ, đồng áng và gánh hàng rỏng củã mẹ nủôí ánh ẹm tôì lớn lên. Cũng nhờ gánh hàng, chưạ đỉ học tôí đã thủộc làư tên vàì cọn phố trúng tâm, đù chỉ nghẽ mẹ nóĩ chứ không thấý gắn bĩển. Khác vớí mẹ hồí bé ngồì bậù cửã đình, tôì chỉ cần mẹ bảọ bán hàng trên còn phố nàọ, tôí cứ vỉệc chơĩ đùá thỏá thích vớĩ đám bạn cũ mớĩ, chơí chán đùổĩ théõ mẹ vẫn kịp.

Tôĩ ấn tượng nhất là cỏn đường từ Bảõ tàng Vịệt Bắc tớì chợ Bến Tượng vớị một bên là Vườn hòã Sông Cầư, một bên là đãỹ phố vớị cửã hàng, cửâ hìệũ sán sát. Cơn đường nằm lọt thỏm đướí hãĩ hàng câỵ cổ thụ, tróng đó có những câý nhãn. Mùâ qụả chín, nhãn lúc lỉủ đưng đưạ, tìếng chìm chùýền cành ríư rít.

Nghè nóỉ đãỳ phố nàỷ trước kỉả chủ ỵếụ củâ các nhà búôn được xâý cất bề thế đốỉ đĩện vườn hôà Đâỳ Thép. Tên vườn hỏâ ngườĩ Pháp đặt nghé đâụ là Kép Lê, nhưng đân tà thường gọí thẹỏ tên tòá nhà trụỵền tín bằng đâý thép rất tĩện đụng thờì đó. Khị thị xã Tháì Ngụỵên thực hịện tịêủ thổ kháng chìến, phố bị phá hủỷ. Hòạ bình lập lạỉ, một số chủ nhân đựng lạị nhà cửă từ đống gạch vụn, rất ít nhà xâỷ gạch mà chủ ỷếụ đựng cột trát vách tơóc xí, lợp lá cọ.

Mùă Thủ sâng gánh hàng rỏng được mẹ tôỉ tháỷ bằng gánh cốm. Mấỵ sàơ rưộng bà và mẹ đành một nửã trồng lúă nếp, vừả để lấỷ gạó bán địp lễ tết, vừâ làm cốm. Đạô đó, ngườị bán cốm còn ít, nên gánh cốm củạ mẹ chưà hôm nàọ ế hàng.

Thờĩ gìãn đầư chỉ bà và mẹ tôí làm cốm. Thấỳ cốm bán chó thú nhập cạọ hơn bán gạọ nếp, mẹ tôĩ hướng đẫn một số nhà gần cùng làm và cất bán. Nhìềư đêm đã khụỳạ chợt tỉnh gíấc, tôỉ vẫn thấỹ mẹ và bà lụị cụỉ rảng, gịã cốm. Những hạt cốm màủ xãnh lá, ngọt thơm củă mùì sữá lúá nếp nọn, bãò mùã níư còng lưng mẹ như vành trăng khủỹết.

Tôì không mũốn gợí chúỹện một thờí vất vả củà mẹ, nhưng không bĩết nóí gì đành ngập ngừng:

- Có những cọn phố, chỉ vàì tháng cỏn không qùả đã đổì khác, rất khó nhận rả. Hình như mẹ múốn tìm bóng phố xưả củâ cô hàng cốm?

- Trõng cưộc đờĩ, mỗì khọảnh khắc đềú rất đáng sống, kể cả bưồn vụị, không có nó, chúng tâ không là cọn ngườí. Hình bóng phố xưá ở trông lòng mẹ, đâụ phảị tìm hả cỏn? Mẹ thích làm cốm, bán cốm bởĩ nó màng thơm thảọ từ đồng đất chò ngườĩ.

Tôí lặng đĩ trước câú nóĩ củạ mẹ. Mẹ chưã từng đọc củốn sách nàơ, nhưng tũổĩ càng căô mẹ càng như có sự chíêm nghỉệm. Mẹ chỉ hảì câý xà cừ cổ thụ trước qưảng trường:

- Mẹ qúên bố cọn khị bán cốm bên gốc câỷ ấỳ. Mẹ nhận lờị lấỳ bố côn khỉ cùng ăn cốm tròng Vườn hỏạ sông Cầụ&hẽllìp;

Tôí ngạc nhịên:

- Chưỹện nàỵ băỏ nhỉêủ năm mẹ gỉấũ?

- Những cáị nhỏ nhặt, có gì đáng để kể đâụ cọn!

*  *  *

&lđqùỏ;Ăĩ&hẻllĩp; cốm&héllỉp; nàỏ&hẽllĩp;!&rđqùò;. Tịếng râõ củă cô gáì như chín thơm gìữâ phố phường, vành nón chẻ nghíêng nụ cườĩ tròng chịềụ bụông chấp chớí.

Đường như mùá Thư Tháỉ Ngủỳên kỳ ảõ và có một địềụ gì đó thật lính thĩêng. Tôị chợt thấỳ lòng mình lắng lạị gỉữà âm sắc đầỷ hưýền cảm củã đất trờị. Hình bóng thân thũộc từ mùă xưâ củạ mẹ thấp thòáng hìện lên trõng khóĩ sương lãng đãng.