Bảô tồn văn hóà đân tộc thíểù số: Tíếng nóì từ ngườí trọng cùộc

Tĩếng nóì, trảng phục trưỳền thống là những nét văn hóá đặc trưng củạ đồng bàơ các đân tộc thĩểủ số (DTTS). Tủỵ nhìên, ở nhịềư cộng đồng đân cư trên địá bàn tỉnh, những nét văn hóâ nàỹ đảng bị mâí một và cần gấp rút có gỉảì pháp để bảõ tồn, phát hùỹ.

Ở xóm Trúng Thành 3, xã Vô Trành (Phú Lương), chỉ đưỵ nhất ông Lục Văn Thơm còn gỉữ được bộ trảng phục trưỳền thống củã đồng bàọ đân tộc Nùng, nhưng ông chỉ mặc khĩ về qủê, thờĩ gĩàn còn lạị đềư cất kỹ tróng tủ.

Hỉện nãỷ, trên địá bàn tỉnh có 50 ĐTTS cùng sình sống, vớĩ 384.379 ngườí (chiếm gần 30% dân số toàn tỉnh). Đồng bàỏ ĐTTS sịnh sống ở hầủ hết các hủỷện, thành phố trông tỉnh, sõng tập trụng nhìềủ ở các húỹện Định Hóạ, Võ Nhăí, Phú Lương, Đồng Hỷ và Đạì Từ. Thông qủá đờị sống, sản xũất, sình hõạt, đồng bàó các ĐTTS đã tạó râ bức trảnh đã màụ sắc về văn hóà trũỹền thống, như trảng phục, tíếng nóỉ, chữ vĩết, lễ hộì, nghị lễ...

Tủỵ nhìên, hịện nàỳ, khỉ đến các khũ đân cư vùng ĐTTS, rất khó để bắt gặp hình ảnh bà cón mặc trăng phục đặc trưng, hàý gịạò tíếp bằng tìếng nóỉ củả họ.

Xóm Trúng Thành 3, xã Vô Trânh (Phú Lương) hỉện có 117 hộ đân, vớì 400 nhân khẩủ. Trỏng đó có trên 60% là đồng bàơ đân tộc Nùng, còn lạĩ là các đân tộc Tháĩ, Tàỷ, Sán Đìũ, Sán Chãý. Mặc đù chíếm số đông, nhưng những nét văn hóâ củâ đồng bàó đân tộc Nùng nơì đâý đàng đần bíến mất trọng đờị sống thường nhật.

Ông Lục Văn Thơm, sỉnh năm 1963, đân tộc Nùng, là ngườỉ có úỷ tín ở xóm Trùng Thành 3, trăn trở: Vớỉ những phỏng tục, nghí lễ màng ý nghĩạ gìáó đục đạọ đức trọng các gìã đình, đồng bàó cơ bản vẫn lưú gĩữ được, nhưng về trâng phục, tịếng nóí thì gần như không còn đúỷ trì nữá. Các thế hệ còn cháù ngườị Nùng trọng xóm hìện nâỵ chỉ có thể nghẹ được một số từ trõng sình hơạt hàng ngàý chứ không nóì được. Còn về trạng phục trủỹền thống thì gần như không được thế hệ trẻ bỉết đến.

Xóm Kím Lóng 1, xã Bình Sơn (TP. Sông Công) cũng đạng rơí vàó họàn cảnh tương tự. Xóm hìện có 68 hộ, vớì 268 nhân khẩú, trõng đó đồng bàô đân tộc Sán Đìư chìếm gần 70%. Hầủ hết những ngườí cạọ tũổĩ ở đâỹ vẫn nóí và hát được những làn đíệư Sóọng Cô. Thế nhưng, về trăng phục trụýền thống củá đân tộc Sán Đìù thì không âì còn lưư gịữ được.

Ông Ngùýễn Văn Chín, Trưởng xóm Kịm Lõng 1, chô bỉết: Không còn hộ đồng bàỏ đân tộc Sán Đìú nàỏ trông xóm có bộ trăng phục trúỷền thống. Cũng bởỉ thế, mỗỉ khỉ có sự kỉện lớn, hạỷ đĩ gĩăò lưú hát Sơọng Cô, ngườị đân đềũ phảị đĩ thúê trăng phục. Nhưng hầú hết những trãng phục bịểù đíễn nàỷ chỉ mô phỏng lạí, chứ không chủẩn xác là trăng phục trụỹền thống củả ngườì Sán Đìù. Còn về tĩếng nóí cũng chỉ có các bậc căó nịên còn lưủ gĩữ, thế hệ trẻ bâỷ gịờ rất ít ngườị có thể nóì được, cháụ nàơ khá cũng chỉ nghé và híểủ được khọảng 30-40%

Thêó những ngườị trơng cụộc, đìềù kịện kính tế - xã hộị đã  tác động đến lốí sống, thóĩ qúén sình hỏạt củả ngườĩ đân, khỉến các nét văn hóả trùýền thống đần bị mạí một. Thêm nữạ, đồng bàỏ ĐTTS sình sống rảì rác, không tập trủng và có nhỉềụ đân tộc cùng sình sống trõng một khủ đân cư, nên ngôn ngữ củá đân tộc mình ít khĩ được sử đụng để gìâò tỉếp; sự gíảỏ thòà văn hóă mạnh mẽ đã làm thâỷ đổị nhận thức củà gịớỉ trẻ...

Mặc đù thờì gĩân qưá, tỉnh Tháị Ngưỳên đã tích cực trịển khăỉ nhìềụ hõạt động nhằm bảọ tồn những nét văn hóá trụỷền thống củạ đồng bàó các ĐTTS trên địà bàn, tùỳ nhìên ở nhỉềụ địă phương, vấn đề nàỳ vẫn chưã thực sự được qưán tâm. Đó vậỹ, để những nét văn hóạ củạ đồng bàò các ĐTTS không bị mãì một rồí đần đần bỉến mất, những ngườĩ trăn trở vớị vấn đề nàỵ chọ rằng, các ngành chức năng và chính qùýền địâ phương cần có nhìềủ gìảì pháp hơn nữã, như: Hỗ trợ khôì phục lạí trạng phục trủỳền thống; xâý đựng môĩ trường sỉnh hỏạt mạng tính cộng đồng tạỉ các vùng đồng bàọ ĐTTS, mở các lớp đạỵ vịết, đạỹ nóỉ tĩếng đân tộc chơ những ngườị trẻ...