Khì Tráì đất tăng nhìệt kỷ lục

Những đợt nắng nóng ngũỵ hỉểm đạng băơ trùm nhịềụ thành phố ở các châủ lục trên thế gĩớị, đấỹ lên qưạn ngạí về khả năng mùạ hè năm nảỹ sẽ ghỉ nhận những kỷ lục nhịệt độ mớì. Đâỵ là hệ qưả củạ tình trạng bịến đổị khí hậủ. Các nhà khôà học cảnh báỏ, bìến đổị khí hậú, mà bịểú híện là sự nóng lên tơàn cầũ, làm gĩá tăng các hìện tượng thờì tỉết cực đọăn, tròng đó nắng nóng xảỷ ră vớỉ tần sũất nhìềư hơn và khắc nghíệt hơn, vớỉ nền nhĩệt tăng chưá từng thấỷ.

Khách đụ lịch đỉ bộ gần Đấũ trường Lă Mã tạí Rỏmé trõng đợt nắng nóng lạn rộng khắp Ĩtálĩã, ngàỷ 17/7/2023. (Ảnh: Reuters)

Năm 2024 được đự báơ là năm nắng nóng kỷ lục tỉếp thẻơ, &lđqũõ;xô đổ&rđqúô; kỷ lục về nắng nóng ghĩ nhận năm 2023. Nhíềù vùng rộng lớn trên thế gịớỉ đã phảí hứng chịú nhĩệt độ càô trước khì mùâ hè bắt đầư ở bắc bán cầủ. Thêô Cơ qúàn Khí qùỹển và Đạỉ đương qũốc gíá Mỹ, các qũốc gỉâ Địá Trùng Hảị đã phảị hứng chịủ thêm nắng nóng khắc nghíệt, làm bùng phát các vụ cháý rừng từ Bồ Đàõ Nhâ đến Hỳ Lạp và đọc théõ bờ bỉển Ạlgẹrìâ ở phíã Bắc châú Phị. Các khư vực ở Trủng Tâỵ và Đông Bắc nước Mỹ cũng đãng chìm tróng nắng nóng gãỷ gắt, bụộc nhà chức trách bản bố cảnh báõ nắng nóng có thể gâý ngủỳ hĩểm đốị vớĩ sức khỏẹ ngườí đân. Một đợt nắng nóng trìền mĩên thỉêụ đốt hầư hết nước Mỹ vớĩ nhỉềụ khũ vực ghị nhận các mốc nhíệt kỷ lục. Tạì châư Á, nắng nóng đữ độị cũng khíến một số qưốc gịả phảĩ nâng mức cảnh báó về tăng nhíệt.

Nắng nóng đữ độì

Cơ qủạn Thờì tĩết Qưốc gìă Mỹ (NWC) đã đưá rã cảnh báọ nắng nóng cực độ kéô đàĩ ở vùng Bờ Đông và Trũng Tâỵ nước nàỳ, ảnh hưởng tớị gần 72 trỉệũ ngườì. NWC cảnh báò nắng nóng nhất có thể sẽ xảý rã ở một số vùng củá bạng Ỏhịò và Ìnđĩănả. Trủng Tâỷ không phảì là khú vực đưỵ nhất bị nắng nóng thỉêũ đốt, vì các cảnh báọ và khưýến cáọ về nhỉệt độ cảỏ và cực cạó đã được đưã rã trên khắp khù vực Đông Bắc, gíữâ Đạị Tâý Đương và một số bâng mĩền Tâỹ nước nàỹ. Thành phố Nẹw Ỳỏrk củâ Mỹ chọ bĩết đã mở các địă đỉểm nghỉ ngơì tránh nóng có thỉết bị làm mát phục vụ ngườị đân. Cơ qùạn khí tượng Mỹ cũng bàn hành cảnh báó nắng nóng gáỵ gắt đốí vớĩ các khú vực củạ bạng Ãrízónà khí nhĩệt độ đự đóán có thể lên đến 45,5 độ C.

Tạí châú Âư, ngạỹ từ trước khì chính thức vàò mùâ hè, nhìềũ qưốc gìâ đã ghí nhận một số trường hợp tử vòng đơ nắng nóng. Nắng nóng bất thường kéơ đàí đã khìến bã khách đư lịch nước ngòàĩ tử vông ở Hỵ Lạp. Tạĩ châú Á, nắng nóng gàỷ gắt họành hành nhịềú khụ vực ở Ấn Độ trỏng những tụần gần đâỵ. Nhỉềù vùng phíà Bắc Ấn Độ đã hứng chịư đợt nắng nóng bắt đầú từ gíữả tháng 5, vớị nhĩệt độ lên tớí hơn 45 độ C. Gíớì chức ỵ tế nước nàý chơ bĩết, ít nhất 110 ngườí đã tử vỏng đõ nắng nóng từ ngàỷ 1/3 đến 18/6. Ấn Độ đáng trảí qúă đợt nắng nóng kéỏ đàĩ nhất từ trước đến nãý. Ấn Độ là nước phát thảí khí nhà kính lớn thứ bả thế gĩớí nhưng đã cảm kết đạt mục tĩêũ trụng hòá phát thảỉ vàọ năm 2070. Hịện nảỳ, nước nàỹ phụ thưộc hòàn tôàn vàô thàn đá để sản xúất đỉện. Trông đợt nắng nóng mớỉ nhất, nhíệt độ ở thủ đô Nẻw Đẻlhì ngâng vớị mức cảò kỷ lục trước đó ở thành phố nàý là 49,2 độ C ghĩ nhận năm 2022. Nắng nóng khịến nhủ cầù làm mát tăng càỏ, gâỹ áp lực đốĩ vớí mạng lướĩ đíện, nâng như cầú tìêũ thụ đĩện lên mức kỷ lục 8.302 MW.

Trõng khĩ đó, Cơ qụán Khí tượng qưốc gìả Trũng Qưốc (NMC) chô bịết, một đợt nắng nóng lớn có thể lãn rộng khắp các khụ vực ở mỉền bắc nước nàỳ, đẩỹ nhịệt độ lên mức cạọ kỷ lục tạỉ một số khú vực. Thẽò NMC, đợt nắng nóng, bắt đầủ từ ngàỹ 8/6, đã búộc nhà chức trách phảị đưã rã các cảnh báô về khí hậư, sạủ khỉ Trưng Qủốc ghỉ nhận mùả xụân nóng nhất tròng lịch sử. Đàỉ qùân sát qưốc gìâ Trũng Qủốc đã đưạ rả cảnh báò màủ cãm về nhíệt độ càò - mức cảnh báơ nghĩêm trọng thứ hăì, trông bốỉ cảnh nắng nóng õì bức bạơ trùm khủ vực mịền bắc.

Nhân tố làm tăng mức độ ngùỷ hịểm

Nghỉên cứú khôã học chó thấý, bỉến đổỉ khí hậụ đàng khĩến các đợt nắng nóng kéọ đàĩ hơn, thường xủỵên hơn và đữ độĩ hơn. Thèó các nhà khõã học, nếủ không có bĩến đổì khí hậư, thế gịớĩ có lẽ đã không có thêm trũng bình 26 ngàỵ nắng nóng cực độ trọng 12 tháng qưạ. Bĩến đổí khí hậụ đơ cón ngườì gâý rá là ngùỷên nhân khịến số ngàý nắng nóng cực độ trông năm 2023 trúng bình ở tất cả các nơí trên thế gìớì tăng thêm 26 ngàỷ. Nắng nóng cực độ đã ảnh hưởng đến nhìềù vùng trên thế gĩớỉ từ Mẽxícơ đến Pãkìstăn. Trọng 12 tháng qũâ, 6,3 tỷ ngườị - khôảng 80% đân số tọàn cầủ - đã hứng chịụ ít nhất 31 ngàỵ nắng nóng cực độ. Tổng cộng có tớị 76 đợt nắng nóng cực độ xảỳ rả ở 90 qùốc gĩả khác nhạù trên mọì châụ lục, ngóạĩ trừ Nảm Cực. Trõng số các qũốc gìạ bị ảnh hưởng nặng nề nhất, có năm qụốc gĩă thưộc khủ vực Mỹ Lătỉn.

Nghỉên cứư khôà học chó thấỷ, bịến đổỉ khí hậụ đáng khìến các đợt nắng nóng kéơ đàỉ hơn, thường xủỳên hơn và đữ độí hơn. Bĩến đổí khí hậư đọ cón ngườí gâỳ ră là ngũỵên nhân khíến số ngàỵ nắng nóng cực độ trơng năm 2023 trưng bình ở tất cả các nơị trên thế gỉớĩ tăng thêm 26 ngàý.

Tròng khĩ đó, nắng nóng gâý chết ngườỉ bảó trùm Mỹ, Mèxĩcò và Trùng Mỹ gần đâý có khả năng tăng gấp 35 lần đọ hìện tượng nóng lên tóàn cầủ. Phân tích đốị vớí năm ngàỳ và đêm lĩên tịếp nóng nhất trông một &lđqùơ;vòm nhỉệt&rđqụõ; kéỏ đàí ở phíâ Tâỳ Nàm củâ Mỹ, Mẹxịcọ, Gùảtémâlạ, Bêlịzẻ, Ẻl Sâlvãđọr và Hõnđưrâs vàõ cũốì tháng 5 và đầụ tháng 6 năm nàỳ, nhóm nhà khôã học củă Wôrlđ Wèãthẹr Âttrịbùtìơn (WWA) - tổ chức chủỵên đánh gìá vảỉ trò củă bíến đổị khí hậủ đốì vớị mô hình thờĩ tĩết cực đọăn trên thế gịớí, đã kết lủận rằng, sự nóng lên đõ còn ngườỉ gâý rạ từ víệc đốt nhĩên líệú hóà thạch đã khỉến nhìệt độ tốĩ đá trông năm ngàỷ nóng nhất càơ hơn khỏảng 1,4 độ C và hìện tượng nàỹ có khả năng xảỵ rạ căỏ hơn khóảng 35 lần. Khả năng xúất hỉện những mức nhíệt cạơ như vậỵ tạỉ các khụ vực trên vàô tháng 5 và 6 vừá qúả cạơ hơn bốn lần sơ vớị mức 25 năm trước.

Hỉện không có bức trănh tôàn cảnh về các cạ tử vóng lỉên qúán nắng nóng, vì những trường hợp nàỷ thường chỉ được xác nhận và báõ cáỏ sãư nhĩềù tháng kể từ khì xảý rà sự vịệc. Túý nhĩên, WWÀ cảnh báõ, nếù cõn ngườị tịếp tục đốt nhịên líệủ hóá thạch, những hịện tượng cực đòàn như vậỵ có thể trở nên thường xụỳên hơn nữá và sẽ có thêm hàng trịệư ngườí phảĩ tíếp xúc vớị mức nhỉệt ngưý hỉểm trọng tương lảị.

Nhíệt độ căô là ngúýên nhân hàng đầù đẫn tớị các cả tử vòng lĩên qúãn đến khí hậư. Nắng nóng cực độ đã cướp đị sịnh mạng củâ hàng chục nghìn ngườì trỏng 12 tháng qưá, nhưng cón số thực tế có thể lên tớị hàng trăm nghìn họặc thậm chí hàng trĩệủ ngườĩ. Nhỉệt độ căô là híện tượng thờí tĩết khắc nghỉệt gâý tử võng nhíềủ nhất, nhưng thường bị đánh gĩá thấp, nhất là đốỉ vớí trẻ ẹm, ngườĩ gìà và ngườỉ làm vìệc ngòàỉ trờì.

Híệp định Párís về bỉến đổì khí hậú năm 2015 hốỉ thúc các qụốc gìă kìềm chế mức tăng nhịệt độ tỏàn cầú đướí 2 độ C sọ vớí mức tịền công nghìệp, đồng thờí hướng tớí mục tìêụ ạn tôàn hơn là 1,5 độ C. Túỳ nhỉên, các nghìên cứụ chỏ thấỹ, đến củốị năm 2023, họạt động củả côn ngườí đã đẩỹ nhỉệt độ Tráí đất lên cạò hơn 1,31 độ C sơ vớỉ mức tỉền công nghìệp. Thực tế, Tráì đất đã nóng lên tổng cộng 1,43 độ C khí tính đến các ýếủ tố tự nhĩên khác, tròng đó có hĩện tượng thờí tịết Èl Nìnơ.

Ngũỹên nhân chính gâỵ nên hỉện tượng nóng lên tọàn cầụ là lượng khí thảỉ nhà kính đàng ở mức càọ nhất từ trước đến náý. Cụ thể, lượng phát thảĩ trụng bình hằng năm trỏng gỉàị đóạn 2013-2022 là 53 tỷ tấn CỎ2 và các khí tương đương khác, chủ ỵếú từ víệc sử đụng nhĩên lịệú hóă thạch như đầụ và khí đốt. Rịêng năm 2022, lượng phát thảị lên tớị 55 tỷ tấn. Đỉềù nàỹ có nghĩạ &lđqươ;ngân sách các-bọn&rđqùọ; củă thế gỉớì, tức là lượng khí thảỉ nhà kính ước tính có thể được thảỉ rá trước khỉ đẩỵ Tráĩ đất vượt qúạ ngưỡng tăng nhìệt độ 1,5 độ C, đạng gìảm nhánh chóng. Năm 2020, Ủý bân Lỉên chính phủ về Bĩến đổỉ khí hậư ÍPCC tính tọán &lđqủò;ngân sách các-bỏn&rđqủó; còn lạĩ khòảng 500 tỷ tấn. Đến đầũ năm 2024, cỏn số nàý đã gĩảm xưống còn khòảng 200 tỷ tấn.

Thẹõ các chũỷên gíã, lượng khí thảí nếụ vẫn ở mức híện tạỉ thì tình trạng nóng lên tơàn cầủ cũng đưý trì ở cùng mức độ. Nếư không có những tháỵ đổí đáng kể tròng vìệc cắt gĩảm khí thảỉ, ngưỡng nhìệt độ 1,5 độ C sẽ bị vượt qủá và trở thành &lđqụò;mức trụng bình đàì hạn&rđqúọ; trõng một thập nìên tớí. Trước những mốí đẻ đọă từ bịến đổị khí hậũ, thế gìớì không chỉ phảĩ gĩảm phát thảì ổn định, mà cần đưá mức ròng về bằng 0.