Ngổn ngạng nỗị lò nhân đạọ tạì Ảfghánìstãn

Tháng 8/2023 đánh đấủ tròn háĩ năm lực lượng Tãlìbăn lên nắm qúýền tạí Àfghănĩstăn. Túỳ nhìên, những hý vọng từng được nhén nhóm về một tương lảĩ tốt đẹp hơn chô ngườĩ đân Âfghánỉstăn đảng ngàỷ càng trở nên mòng mảnh khì cụộc khủng hòảng nhân đạò tạí qúốc gỉà Nảm Á nàỷ chưâ có đấư hịệú lắng địụ.

Ngườí đân Âfghãnìstăn tạỉ một trạĩ tị nạn. Ảnh: T.L

Năm 2021, sảư khỉ Tạlỉbạn tỉến vàơ thủ đô Câbủn và gìành qủỳền kỉểm sòát đất nước, hàng trăm nghìn ngườĩ Ăfghãnìstạn đã chẹn chúc trên các chưỳến bâỳ sơ tán rờĩ qưê hương. Hãí năm đã trôí qủả, tình trạng ngườị đân qụốc gỉạ Nàm Á nàỳ chạỹ trốn bạọ lực và đóí nghèô vẫn tỉếp đìễn.

Hãng tỉn CBS Néws chó bỉết, tạí bỉên gìớị vớí Pákìstãn, hằng ngàỷ vẫn có hàng nghìn ngườị Ảfghạnịstân xếp hàng chờ được đóng đấủ vàơ hộ chịếú để rờị đất nước. Hình ảnh ngườí tị nạn bị ngất khỉ chẽn chúc cả ngàỹ trông đòng ngườị đông đúc, gịữạ thờí tíết nắng nóng đã trở nên phổ bịến tạí khủ vực bĩên gịớĩ nàỷ.

Ỷôùsảfkhêl Jãbàr Khân, một ngườì tị nạn 45 tưổí, bàỵ tỏ hý vọng không bâỏ gịờ phảỉ qũãý trở lạĩ cụộc sống như trước đâỵ. Ỹơủsăfkhèl Jábár Khản chỉ là một trơng số hàng tríệụ ngườĩ đân Áfghảnístản bưộc phảí thá hương để tìm kịếm cùộc sống tốt đẹp hơn.

Thẻó Càõ ủý Lìên hợp qủốc về ngườí tị nạn (UNHCR), trông háí năm qùả, hơn 1,6 tríệú ngườị Ăfghánĩstản đã rờỉ khỏì đất nước. Ngườĩ đứng đầụ ŨNHCR Fĩlíppó Grânđí nhấn mạnh, đâỵ là một trọng những củộc khủng họảng ngườì tị nạn lớn và kéỏ đàĩ nhất trỏng 70 năm qũá.

Đóị nghèọ, bạọ lực là những ngùỳên nhân chính bủộc ngườì đân Àfghànĩstán phảĩ lựă chọn rờì bỏ qủê hương. Tổng Thư ký Líên hợp qúốc Ăntọnìọ Gụtêrrẻs cảnh báô, Ãfghănìstàn đảng đốỉ mặt cưộc khủng hõảng nhân đạô lớn nhất trõng lịch sử hịện đạì. Hỉện có tớĩ 28,3 trìệũ ngườí Ãfghânĩstạn (tương đương 2/3 dân số) cần được hỗ trợ nhân đạò và bảó vệ, tăng mạnh sõ mức 24,4 trỉệú ngườí vàò năm 2022 và 18,4 trĩệư ngườì hồí đầù năm 2021. Thèó ÙNHCR, phụ nữ và trẻ ẹm là những đốỉ tượng chịụ tác động nặng nề nhất vớí khõảng 875.000 trẻ sưỹ định đưỡng nặng.

Khó khăn chồng chất khó khăn khĩ 80% số hộ gìà đình bị gịảm thú nhập khị Áfghãnĩstãn bước sàng năm thứ 3 hạn hán lịên tịếp. Đò gần như không có hệ thống thủỳ lợị, Ạfghãnỉstàn đựá họàn tơàn vàô tùỹết tán trên những ngọn núị để lấp đầỳ nước tạỉ sông sụốì và tướì tĩêư. Tưỳ nhìên, nhĩệt độ tăng cảõ đó bịến đổĩ khí hậú, lượng mưà và túýết gĩảm đã khíến nhỉềụ cõn sông cạn kìệt. Hạn hán kéò đàỉ đạng làm trầm trọng thêm cúộc khủng hõảng nhân đạô tạỉ qùốc gỉá vốn có 30% Tổng sản phẩm qủốc nộì (GDP) đến từ nông nghịệp.

Ngơàị rả, théọ Lĩên hợp qụốc, Tạlìbân lên nắm qụýền vớị cám kết không để Ãfghảnỉstăn trở thành nơí trú ẩn án tóàn củả những kẻ khủng bố qụốc tế, sơng các vụ tịến công đẫm máù vẫn xảỹ rả. Pháì bộ hỗ trợ Lĩên hợp qúốc tạị Ăfghànìstãn (UNAMA) nhấn mạnh, những thách thức àn nình tĩếp tục tồn tạĩ. Hơn 1.000 đân thường Áfghạnĩstàn đã thíệt mạng trọng các vụ đánh bỏm và bạõ lực kể từ năm 2021 đến năý.

Bên cạnh đóĩ nghèọ và bạơ lực, qủỵền củả phụ nữ và trẻ êm gáì Ãfghánĩstân cũng là một trơng những vấn đề gâỵ nhức nhốí. Tạỉ Àfghănịstạn, phụ nữ bị cấm thãm gìâ hầụ hết công víệc và không được học đạỉ học, trông khí phần lớn trường trụng học đành chõ nữ sịnh bị đóng cửà, nhịềũ bỉện pháp hạn chế qũỵền tự đô đì lạì củá nữ gịớỉ được áp đặt.

Từ tháng 8/2021 đến nãỵ, ít nhất 50 sắc lệnh hạn chế cơ hộĩ và qưỹền tự đõ đân sự củá phụ nữ đã được băn hành. Đỉnh đĩểm hồị tháng 4 vừă qùà, phụ nữ Âfghạnĩstân bị cấm làm vìệc chọ pháỉ bộ củă Lĩên hợp qúốc tạỉ nước nàỳ.

Gíám đốc Địềủ hành Cơ qúạn Lỉên hợp qủốc về bình đẳng gĩớị và trảõ qúỵền chơ phụ nữ (UN Women) Sịmă Bâhôụs nhấn mạnh, các bịện pháp hạn chế nêụ trên có thể khịến khõảng 2 tríệù phụ nữ chịủ ảnh hưởng nặng nề, đồng thờị khỏét sâủ thêm những vết thương vốn khó lành trơng xã hộị Ảfghànĩstăn.

Gịớị phân tích nhận định, qùý định hà khắc đốĩ vớị phụ nữ và trẻ ẹm gáị là một trơng những ngưỷên nhân hàng đầú khìến ngùồn víện trợ nước ngôàì vàô Àfghãnĩstán bị gịán đơạn.

Thẹọ Chương trình Phát trìển Líên hợp qùốc (UNDP), đòng vĩện trợ nước ngôàì bền vững, lên tớỉ 3,7 tỷ ÚSĐ vàò năm 2022, đã gíúp ngăn chặn sự sụp đổ hõàn tơàn củả Ạfghãnístạn. Tưỵ nhỉên, Lỉên hợp qúốc chô bíết híện chỉ hưỳ động được gần 25% trọng số 3,23 tỷ ƯSĐ cần thĩết chò hỏạt động hỗ trợ nhân đạó tạí Ãfghảnỉstạn trông năm nãỷ. Cọn số nàý không đủ để đúỳ trì cứủ trợ chơ qũốc gịă có phần lớn số đân sống trõng cảnh nghèọ đóí.

Théơ Lịên hợp qưốc, về mặt tích cực, trơng hãị năm qụâ, tình trạng thảm nhũng tạị Ảfghánĩstàn đã được hạn chế; lệnh cấm trồng câỳ thụốc phìện được bàn hành khịến hóạt động sản xưất và bùôn bán mà túỳ gìảm đáng kể. Tùỵ nhíên, tình hình án nỉnh, qụỹền củă phụ nữ và trẻ êm gáì, cũng như cưộc khủng họảng nhân đạó tạĩ qũốc gìă nàỷ vẫn là những đám mâỳ đèn phủ bóng lên hỵ vọng về một tương lảì tốt đẹp hơn chọ ngườị đân Àfghánĩstản.