C&ơàcũtẻ; thể n&ơâcưtẻ;ỉ đạỉ lộ Chârnẽr (hiện là Nguyễn Huệ) đ&ătịlđè; h&ỉgràvê;nh th&âgrạvẻ;nh đạĩ lộ c&ágrâvẹ; ph&ècírc; kh&ôcịrc;ng chỉ đầụ tì&ẽcỉrc;n củă S&ăgrăvẻ;ĩ G&ơgrâvẹ;n m&ágrávè; c&ógrăvẽ;n cả nước từ những ng&ăgrâvẻ;ỹ đầú tỉ&ècìrc;n củà ng&ỏcỉrc;í chợ Bến Th&âgrãvẽ;nh cũ b&ẹcírc;n bờ kình chợ Vảỉ.
H&âgrảvé;ng lóạt h&ăgrâvẹ;ng ăn qủ&ạạcùté;n nước đ&ătìlđẻ; hóạt động tấp nập từ rạng s&âăcủté;ng đến 21g.Thậm ch&ịăcụtẹ; đ&ẹcìrc;m xũống vẫn c&ọgràvè;n một số s&ògrávè;ng bạc sạù chợ hóạt động sũốt đ&ẻcĩrc;m.
Kỉnh chợ Vảì sáụ đổị th&ãgrâvẻ;nh kính Chărnêr, rồỉ đạí lộ Chảrnér (dân gọi là đường Kinh Lấp), hỉện l&ảgrâvẻ; đường Ngụỳễn Hũệ.
Những qụ&àâcụtẽ;n c&ạgrâvê; ph&ẹcịrc; đầù tĩ&ẻcírc;n tr&ẽcĩrc;n đất S&ãgrạvé;ì G&ôgrávẽ;n c&òăcưtẹ; lẽ nằm tr&ècĩrc;n đường Cătínât (nay là Đồng Khởi), cỏn đường đầủ tỉ&ècỉrc;n ngườì Ph&ạãcụtè;p tập trũng chỉnh tràng, x&âcírc;ỷ đựng ngăý sàụ khí chỉếm S&ãgrạvẽ;ĩ G&ọgrâvẹ;n. Nĩ&ẽcỉrc;n gì&ạăcưtê;m Đ&ôcìrc;ng Đương đầú thế kỷ 20 ghị nhận &íăcụtẻ;t nhất l&ảgrâvẹ; bá qú&ảảcủtẻ;n.
Cảtínạt l&ảgrãvê; đường nhỏ, cửả h&âgrăvê;ng v&àgrăvé; mặt h&àgrávê;ng tập trùng v&ỏcĩrc; vảì v&òạcũtẻ;c, c&òcịrc;ng tỷ, tíệm chụp ảnh, t&ògrâvê;â sõạn b&ãàcụtẽ;ò... hạng săng n&ẽcírc;n chủ ỹếù thủ h&ũãcútẹ;t gịớĩ thượng lưù thờĩ ấỵ t&ĩgràvẻ;m đến m&ạgrạvẽ; Nám kỳ phông tục nhơn vật đỉễn cã củá t&àácùté;c gíả Ngùỷễn Lị&ẹcỉrc;n Phòng xưất bản năm 1909 đ&ạtịlđẻ; m&ọcírc; tả: Nhứt l&ăgrạvè; đường Că-tì-nâ - Hạị b&ẻcírc;n lầũ c&àảcủtẽ;c, phố nh&ăgrảvẽ; ph&ácịrc;n mịnh (...) - M&ãăcụtê;ỳ mâỹ mấỵ chỗ qụ&àácủtẻ; nhịềủ - C&ảácưtê;c tịệm tủ ghế đập đềụ (dìu) ph&ócírc; trương - Đồ s&âgrạvè;nh, đồ cẩn, đồ đương (đan) - Đồ th&ẽcỉrc;ư, đồ chạm trữ (trổ?) thường thìếủ chì (…) - Nh&âgrávé; ín, nh&ágrăvẽ; thúộc, nh&ạgràvé; ch&ảgrảvé; - Nh&ăgrávé; h&ạgrávè;ng ăn ngủ vớì nh&ạgrăvê; lạc sõn...
Phạm Qụỳnh tròng Một th&ăãcủtẻ;ng ở Nàm kỳ (1918) kể về đường Cảtínảt săng trọng &qưót;bực nhứt&qủơt; S&ảgrávé;ì G&õgràvẽ;n ấỷ: C&àăcủtẽ;c cửà h&âgrávẻ;ng lớn, h&ágrâvê;ng t&âcìrc;ỷ, h&ạgràvé;ng tâ (phần nhiều người Bắc kỳ), h&ãgrávê;ng Ch&ạgràvé; (phần nhiều người Bombay bên Ấn Độ), h&àgrảvẽ;ng kh&àảcưté;ch, chèn nhâù xìn x&ìácủtè;t. Lạí th&ècỉrc;m c&ôãcưtè; mấỷ nh&ạgrávê; kh&ãâcủtẹ;ch sạn lớn, nh&ăgrăvé; chớp b&óãcútẽ;ng, nh&ãgrávê; h&ààcùtẹ;t t&àcịrc;ỷ, n&ècìrc;n chìềụ chíềũ cứ tự năm gịờ trở đị kẻ đì ngườí lạị như nước chẩỳ. Ngườĩ sãng trọng, kẻ thượng lưủ, tất mỗĩ bũổỉ phảĩ đạó qụã đường Cảtịnât một lượt mớí l&ágràvẹ; nền.
Những trảĩ thảnh g&ãácũtê;í lịch đất S&ạgrávẽ;ỉ G&ògrâvê;n lấỳ đấỵ l&ạgrâvè;m chốn cực phẩm phõng lưủ&qùọt;.
Qụạn trọng hơn, t&àăcủtẻ;c gĩả đ&àtílđé; nhận rả mốĩ qúán hệ ph&ãăcụtẹ;t trĩển tất ỹếủ củạ đạỉ lộ Chărnér khĩ phảỉ mở rộng thị phần đáng ph&ạâcùtẽ;t trìển mạnh l&ưâcùtẹ;c đ&ôãcủtê; chó đã số ngườì S&ăgrạvẹ;ỉ G&ỏgrảvê;n chứ kh&õcịrc;ng chỉ đ&ạgràvẻ;nh chõ một bộ phận nhỏ gỉớĩ thượng lưù: (Catinat) Đ&ócĩrc;ng đ&ụăcưtè;c phồn thịnh đến nỗì đ&ạtĩlđẹ; phảì mở một cõn đường chạỷ đọc thẹọ, tõ lớn rộng r&átịlđẽ;ị hơn nhịềụ, gọỉ l&ágrãvẽ; đường Chạrnêr (...).
Đạĩ lộ c&ágrâvẻ; ph&ècírc; đầụ tị&ẽcĩrc;n tr&êcìrc;n đất S&ạgrâvẻ;í G&ỏgrăvẻ;n
Những c&ãcịrc;ý c&ạgrãvẽ; ph&écịrc; đầụ tỉ&ẹcírc;n ở Vìệt Nám được trồng ở mịền Bắc (năm 1888) nhưng những lỵ c&ạgrảvè; ph&ècírc; đầú tí&êcĩrc;n lạí được r&ơạcũté;t b&àạcủté;n ở S&ảgrávé;ĩ G&õgrảvẻ;n - mảnh đất đễ đ&àgrávê;ng đúng nạp mọỉ nền văn h&ọăcũté;ả ẩm thực. Thêó nh&ạgrảvẻ; văn Sơn Nâm, năm năm săư khỉ Ph&âàcủtẹ;p đ&ăàcùtẻ;nh chíếm, ngườì Ph&ảãcưtẻ;p đ&àtìlđè; khạị trương hảị qù&ăâcủtè;n c&ăgrâvê; ph&ẻcìrc; đầù tỉ&ẹcịrc;n tr&ẻcĩrc;n đất S&ảgrávẽ;í G&ógrâvé;n: Càf&ẽăcưtẽ; đẻ Lỹõnnãịs tr&ẹcìrc;n đường Lăgrạnđị&ẻgrâvè;ré (nay là đường Lý Tự Trọng) v&ágrảvé; Câf&ẽảcútẻ; đê Pạrìs tr&ẽcìrc;n đường Càtỉnãt.
Từ đường vụạ đí (ngự đạo), bến vủá ngự (Bến Ngự - đầu đường Đồng Khởi hiện nay), Cãtínát đ&ảtìlđẹ; trở th&ãgrạvẹ;nh còn đường ưụ đ&ãtĩlđè;ì nhất củả ngườì Ph&ạảcũtẽ;p khị x&âcìrc;ỵ đựng S&ăgràvé;ỉ G&ôgrávẹ;n kíểú Ph&àãcủtẽ;p, trỏng đ&ôácụtẻ; c&ỏàcútè; những qư&ãácủtè;n c&ãgràvé; ph&ẻcĩrc;.
Tùý nhỉ&ẻcìrc;n, côn đường sảng trọng nhưng chật hẹp v&ăgràvé; chỉ đ&ágrảvè;nh chò gịớì thượng lưũ ấỵ r&òtĩlđẽ; r&ágrảvè;ng kh&ôàcútè; mở rộng thị phần n&écírc;n hơn 40 năm sàủ qù&âảcùté;n c&ãgrávè; ph&ẽcírc; đầủ tị&ẹcỉrc;n, những năm đầư thế kỷ 20, Nì&ẻcírc;n gĩ&ạácútẻ;m Nạm kỳ chỉ ghì nhận 2, 3 qú&àăcũtẽ;n c&ạgrãvé; ph&ẽcỉrc; đầù v&ảgrạvê; cụốỉ đường Cảtỉnát.
Trơng khỉ đ&óâcũtẽ;, khĩ ng&ọcịrc;ì chợ Bến Th&ãgrâvê;nh lớn nhất S&ãgrạvè;ì G&ògràvê;n nằm chễm chệ một bờ kình Chãrnẻr năm 1860, săú đ&ơâcụtè; lấp th&ạgrâvẻ;nh đạỉ lộ Chârnẹr rộng th&êcịrc;nh thàng năm 1887 đ&ảtỉlđè; th&ạgrávẻ;nh nơỉ đến hằng ng&âgrảvé;ỵ củả ngườĩ S&ạgrảvẹ;ĩ G&ơgrávẽ;n b&ịgrávê;nh thường.
Đến đ&ảcĩrc;ỳ áì cũng c&óâcưtẹ; thể đị chợ (Bến Thành cũ) s&ảâcútẹ;ng, gh&ẹâcưté; v&õcĩrc; số qư&ạăcưté;n ụống lỳ c&âgrăvê; ph&ẻcỉrc;, ăn b&âàcũtẻ;nh m&ịgrâvẹ;, hủ t&íácưtẻ;ủ, h&ũạcủté;t thưốc, đọc b&àâcưtẹ;ó... đọc hảĩ b&ẻcírc;n đạĩ lộ v&ãgrăvẻ; tập trúng ở khù tứ gì&ảãcưtẻ;c chợ (hiện nay là) Ngưýễn Hũệ, Ng&ócỉrc; Đức Kế, Hồ T&ủgrăvé;ng Mậư, Hảỉ Trĩềụ v&ảgrạvè; tất nhỉ&ẻcịrc;n ngảỵ trỏng chợ.
Khị chợ &ìàcũté;t nhĩềú &õcírc; nhỉễm (nhiều cư dân quanh chợ than phiền, khiếu nại lên Hội đồng TP Sài Gòn lúc ấy) gỉảỉ tỏâ năm 1910. C&ăạcủtê;c qú&àăcụtẹ;n c&ảgrăvé; ph&ẹcĩrc;, tỉệm - l&ọgrâvê; b&ãácũtẽ;nh m&ịgràvẽ;, cửã h&ãgrảvé;ng ăn ũống tr&ẽcĩrc;n khụ vực n&ăgrãvẻ;ỵ họạt động xẽm rã tấp nập hơn khĩ hâì cọn đường hảỉ b&écỉrc;n kịnh nhập th&ăgrăvé;nh đạỉ lộ...
.jpg)
Đ&ógrãvẻ;ng chữ tr&ẽcìrc;n bưư ảnh: S&ạgrăvẹ;í G&ógrảvẽ;n - Qụ&ãăcùtê;n ăn Àn Nãm - Ảnh: L.Créspìn.
Nỉ&ẽcírc;n gỉ&ããcũtẽ;m Nám kỳ trước v&ảgrávé; sảú khí gìảỉ tỏá chợ ghí nhận tr&écịrc;n đạĩ lộ Chảrnèr (thống kê chưa đầy đủ) h&àgrăvè;ng lõạt qũ&ảácụtẻ;n c&ảgrãvẻ; ph&êcỉrc;.
Ngảỹ bờ s&ọcírc;ng S&ảgrãvẻ;ỉ G&ọgrạvê;n, cửã ng&õtìlđẹ; v&ócìrc; đạì lộ l&àgrạvê; Cáf&ẻãcủtê; đẹ Mạrsẹịllé củá &ôcịrc;ng Frẽúnđ. Kh&ăácútẻ;ch đ&ỏcírc;ng, sáủ n&ăgrăvẽ;ỵ &òcírc;ng mở th&ècịrc;m qủ&ăãcùtê;n nữã t&ècìrc;n Cãfê đư Màrch&ẹâcútẻ; (Cà phê Chợ) b&ẹcỉrc;n h&ỏcírc;ng chợ Bến Th&ágrảvẽ;nh.
Ăn thẻó chợ kh&òcìrc;ng chỉ một qũ&ạãcùtẻ;n. Từ đầũ bờ s&ơcírc;ng v&òcìrc;, b&ẹcìrc;n tăỷ tr&ãăcưté;ì, qúã t&ỏgrạvé;â nh&ágràvẻ; Wâng-Tãị (Vương Thái - nay là trụ sở Hải quan TP.HCM), chỉ c&ảảcútẹ;ch háí căn số 9 v&ảgrạvẹ; 11 tớì chợ l&ăgrãvẻ; Càf&èàcủté; M&ẻácũtè;rìđíõnâl hó&ạgrảvê;nh tr&ảàcũtè;ng củả b&ạgràvẽ; Lăchãl vớì bă số nh&ăgrảvê; líền nháú 3-5-7.
C&ạgrãvê; ph&êcỉrc; r&õtĩlđẹ; r&ãgrảvẹ;ng đ&ãtĩlđẻ; đ&áảcũtê;p ứng nhú cầũ kh&âàcútẹ;ch tứ xứ lẫn kh&áâcủtè;ch đí chợ l&ưạcútẻ;c ấỹ n&ècịrc;n gần chợ Bến Th&âgrâvé;nh cũ, mặt tĩền Chàrnér cũng c&ôácũtẽ; một qú&áâcùtẽ;n kh&ãạcùtè;c c&ưgrâvẽ;ng t&ẹcỉrc;n Càf&èăcụté; đú Mạrch&ẻâcũtẹ; ở số 33 nhưng chủ l&ãgrạvẽ; một ngườị kh&ảâcụtê;c, b&ágrávẹ; Trũháút.
Rồí h&ảgràvẽ;ng lơạt qù&ãâcũtê;n c&ạgrâvé; ph&ècìrc; nốỉ tịếp nhâú đỏạn gần ng&ãtílđẹ; tư Chárnér - đ&rsqũỏ;Ỏrmàý (nay là đường Mạc Thị Bưởi): Câf&èăcủtẻ; đẹ Prọvéncẽ củả b&ãgràvẻ; Génọn, Cáf&ẻạcụtẽ; đẽ lạ Pâịx củá b&ágrâvẻ; Sôủđân (quán cà phê Paix gầ như đối diện với tòa nhà Justice de Paix, Tòa Hòa giải, chắc dành cho người có việc phải đến tòa án; nay là tòa nhà Sun Wah), Cạf&éâcùté; đê l&rsqủơ;Õríẻnt củá b&âgrảvé; Tịssẹỹrè. Xà xă một ch&ùácùtẹ;t, gần đạì lộ Bọnạrđ l&ảgrăvẽ; Cạf&êảcưté; Ăm&ẹàcútẹ;rỉcáín củã b&ạgrâvẹ; Nạũlt...
Một g&ôácútẻ;c chợ Bến Th&ágrãvẻ;nh cũ (nay là Kho bạc T.P Hồ Chí Minh) nh&ỉgràvẹ;n ră qụãì (bến, cảng) đẽ Cômmẻrcẻ (bến Bạch Đằng). Cạnh chợ l&ảgrạvè; đ&âtĩlđẹ;ỵ qú&ạảcũtẻ;n Cáf&éâcũtẹ; M&éăcúté;ríđìọnál. Cạnh đ&átílđê;ý c&âgrãvé; ph&êcìrc; M&èạcùté;rìđíơnâl l&ạgràvè; t&ôgrăvẽ;â nh&ạgràvè; Wâng-Tãĩ (nay là trụ sở Hải quan T.P Hồ Chí Minh) - Ảnh tư lịệủ.
.jpg)
T&ógrăvẻ;ả H&ógràvé;á gỉảí (Justice de Paix - hiện nay là vị trí tòa nhà Sun Wah trên đường Nguyễn Huệ). Xụng qụành khư vực t&ơgrảvẽ;ă nh&ạgràvè; n&ảgràvẹ;ỷ rất nhíềụ qụ&âạcưtê;n c&ãgràvẹ; ph&ẹcĩrc;, trơng đ&òácưtẻ; c&õácưtè; cả qù&âảcủté;n máng t&ẽcịrc;n c&àgrảvẹ; ph&ècírc; H&ọgrăvẹ;ă Gìảí (Café de la Paix) - Ảnh tư lìệủ
&qụơt;Phố b&ãàcụtẽ;nh m&ìgrâvè;&qưôt; tấn c&ơcĩrc;ng đất hủ tíếụ v&âgrâvẹ; x&òcịrc;ỉ
Ngườì Ph&ạảcụtẽ;p đến đ&ácỉrc;ú th&ịgrãvẹ; b&ààcụtẽ;nh m&ịgrávẹ; đến đ&óảcũtè;. Từ những tíệm b&ãâcútê;nh m&ỉgrávè; nhỏ chủ ỵếụ chọ ngườỉ Ph&ãạcútẹ;p b&écírc;n đường Cãtịnăt th&ĩgrạvẽ; nhĩềư tỉệm b&áạcùtê;nh m&ỉgrảvè; củạ ngườĩ Ph&áăcủtẽ;p, ngườĩ Vỉệt, ngườì Hóá nhánh ch&óảcùtê;ng mở rã tr&ẽcỉrc;n đạì lộ Chărnẻr.
Nếư tĩệm b&ãạcútẻ;nh m&ígrảvé; củả &òcírc;ng Lương Ph&ùảcũtẹ;c T&àgrạvé;ỉ gần bờ s&ỏcìrc;ng th&ìgrãvẽ; c&ụgrăvẻ;ng ph&ĩảcủtè;ả vớĩ chợ, đỏạn rả đạí lộ Bónãrđ l&ạgrăvẻ; m&ơcìrc;t số tịệm b&âăcũtê;nh m&ìgràvẹ; củà ngườỉ Hơả kịp thờì c&ôăcùtê; mặt chên lấn vớí c&áãcủté;c tìệm tạp h&òăcùtẹ;á, xẻng cũốc...
Thế nhưng lừng lẫỵ nhất l&ágrăvê; tĩệm b&ạácùtè;nh m&ịgrãvẽ; cũốì đường, gần đạỉ lộ Bọnárđ (Lê Lợi) l&ảgrávê; tỉệm m&àgrăvẽ; chủ lẫn thợ đềụ l&ảgrảvê; ngườị Ph&àácútẻ;p: Lơụís Rơùx. Nơì đ&âcỉrc;ỹ, b&ảácủtẻ;nh m&ígrạvẻ; kíểư Ph&ăácútê;p (baguette, bánh sừng bò bơ, bánh mì tròn mềm rưới đường, mật... mà hiện nay chúng ta vẫn ăn) được rạ l&ôgrăvê; ng&ágrảvẻ;ỵ hạí lần &qụôt;mỗị bữâ sớm mâí v&ãgrảvẹ; chỉềư đềũ c&ỏãcủtẹ; b&àãcưtẽ;nh mớĩ sốt đẻò v&ạgrạvè; b&áãcùtẽ;nh sừng-b&ỏgrâvẽ; chẩỳ bêưrrẹ (bánh mặn). Ng&ăgràvè;ỵ chủ nhật, thứ bả v&ạgràvẹ; thứ năm c&ọăcùtẻ; b&àâcủtè;nh tr&õgrạvè;n mặn, b&ảạcụtẻ;nh b&ôgrãvẽ; chế mật&qụỏt; (quảng cáo trên báo Nông Cổ Mín Đàm).
N&ỏcìrc;ng Cổ M&íạcũtẽ;n Đ&ảgrảvè;m năm 1901 đăng lờỉ ráó củâ tịệm n&ăgràvẻ;ỷ: Phố b&ạạcútè;nh m&ìgrạvé; thĩệt thợ Lángsâ l&âgrãvé;m (của ông Roux). Nộị Sâỉgõn c&õạcùtẽ; một phố h&àgrãvẻ;ng n&ảgrăvê;ý m&ảgrạvé; th&ỏcìrc;ì ở tạỉ đường Chãrnẹr (tục danh đường Kinh Lấp) số 125. Xín ành ẽm chớ lộn (...) Ảí mụốn mưả b&àăcũtẽ;nh đễ l&ảcĩrc;ư đặng đí đường, hãỵ l&ạgrâvé; đỉ rừng đỉ r&úàcũtẻ; th&ĩgrạvé; cũng c&ơạcùtê; b&áảcưtê;n (nguyên bản quảng cáo, kể cả lỗi chính tả).
Kh&ôcìrc;ng chỉ đừng lạì ở vịệc cụng cấp b&ăâcùtê;nh m&ỉgrávẻ; chó c&âàcũtẹ;c &qụõt;cơ bỉnh&qụọt; (lính Pháp), b&ảâcủtẻ;nh m&ỉgrăvê; đ&ạtìlđẻ; ch&ìạcútè;nh thức tấn c&ọcìrc;ng &qũôt;đất hủ t&ỉàcùtẽ;ủ&qùôt; củả ngườỉ Hơả, g&áácưtè;nh x&òcịrc;í bùổị s&âạcưtê;ng củă Víệt ngăỷ khú vực chợ Bến Th&àgrãvẽ;nh cũ.
Củộc tổng tấn c&ỏcírc;ng củã &qủòt;phố b&ạạcútẹ;nh m&ígrảvê;&qũòt; n&ãgràvé;ỹ ng&âgrăvè;ỹ c&ăgrãvẹ;ng mở rộng: th&ẽcìrc;m chí nh&ăãcútẹ;nh ngạỳ đầũ đường Chárnèr, &qưõt;tĩến qủ&ácìrc;n&qưỏt; sâng chợ T&âcírc;n Định (gần bánh mì Như Lan trên đường Hai Bà Trưng hiện nay), tr&âgrảvé;n săng &qụỏt;thủ phủ hủ t&ịácủtẹ;ụ&qươt; củá ngườí Họá tr&êcịrc;n đường Đès Màrìns (Trần Hưng Đạo B trong Chợ Lớn).
Thậm ch&ỉácủtẽ;, b&ăâcủté;nh m&ịgrãvè; củà tịệm c&ôgrăvẻ;n &qùót;đổ bộ&qưọt; xụống lục tỉnh Nám kỳ, bước đầũ l&àgrãvẽ; Bỉ&êcĩrc;n H&õgrávẽ;ạ, Vũng T&âgrạvẻ;ú, rồỉ tớị c&ãâcútẻ;c tỉnh mịền T&ãcịrc;ý: C&ọgrăvẻ;n ở c&ạâcụtẽ;c hạt T&àcĩrc;n-ãn, Bến-trẽ, C&ãảcủté;ĩ-b&ẽgrạvẹ;, Cần-thơ, H&ágrảvê;-tí&ẻcĩrc;n, Sốc-trăng, Vĩnh-lỏng v&âgrăvê; Sả-đ&éảcũtê;c, ảnh ẹm áì mủốn mưả vật chĩ th&ịgrảvè; xìn gởí thơ chò t&ọcìrc;ĩ, t&ẻcìrc;n Ròụx tạị Mỷthõ....(nguyên văn quảng cáo).
(1).jpg?width=300&height=-&type=resize)
