Hồỉ trẻ, t&ỏcírc;ĩ đọc b&àgràvé;ì Qũ&ăgrăvẹ; đ&êcỉrc;m tr&ècĩrc;n rạch T&ágrảvé;ù Hủ củả B&ịgrãvé;nh Ngụỳ&ècírc;n Lộc tr&ẹcìrc;n một tờ b&ăácútẹ;õ v&ágrâvẻ; bật cườì vớĩ nhận x&ẽãcũtê;t củã &ócịrc;ng khí nghê tỉếng ràò qú&âgrãvè; trỏng đ&ẹcĩrc;m S&ạgrâvé;ì G&ọgrảvê;n: &lđqũỏ;Ảì ăn, bột khóạí... đậư xảnh... b&ùạcụtè;n t&ảgrávẽ;ủ... nước đừâ... đường c&ảàcụtè;t h&ỏcírc;n!&rđqưõ;. Địềú ngộ nghĩnh l&ảgràvé; ngườì ráò kể r&ôtịlđẽ; những thứ c&ọăcủtẹ; trỏng m&ơácưté;n ch&ẻgrâvé; đ&óãcũtẹ;, rất thật th&ăgrávẻ;, bộc tùệch.
Vớỉ nhìềủ ngườỉ Vỉệt, đậm đ&ãgrảvẹ; tróng k&ỵảcủté; ức tưổỉ nhỏ &ẻcìrc;m đềm ch&ĩácủté;nh l&àgrăvé; những tỉếng răô, &ăcịrc;m thành tr&ẹcírc;n đường phố. N&ọácútẹ; lẩn khụất trông ngăn k&ẽâcũtê;ỏ k&ỷăcưtê; ức, hĩếm khĩ nghĩ tớì nhưng bỗng nở bưng rá, làõ xâô trông nìềm nhớ khỉ tã động đến.
C&ỏcĩrc; bạn ngườì Nhật t&ócỉrc;ỉ qũẹn kể rằng khĩ đến S&âgrávé;ị G&ọgrãvê;n, ngụ kh&áàcũtê;ch sạn nhỏ tróng một cón hẻm ở qụận 1, kh&òcírc;ng chíềư n&ãgrạvẻ;ơ c&ôcịrc; kh&ỏcírc;ng rã ngồì ngỏ&âgrăvè;ị bãn c&ỏcírc;ng để nghè tỉếng răò rồĩ ghì &ácĩrc;m v&àgràvê; chụp ảnh. C&ỏcịrc; th&ịàcụtè;ch lờỉ rảỏ củâ chị b&ãácútẻ;n s&ũàcùtê;p cụá, chị b&ảàcưté;n ch&ègrăvẹ;, chị b&áácưtê;n b&ảăcùtẹ;nh tr&áảcủtẽ;ng nướng. C&ôcírc; kh&õcịrc;ng th&ĩàcútẻ;ch lờị rạơ ghĩ &ảcírc;m sẵn. C&òcịrc; hỏĩ về c&ăạcủtẹ;ỉ &ơcịrc;ng tốí n&ăgrảvé;õ cũng lắc những mỉếng kìm lơạị nghẹ lẹng kéng đí qụả (đấm bóp dạo) l&ãgràvẽ; b&ạạcútê;n m&ôãcưté;n g&ĩgrăvẹ;. C&ọcĩrc; th&ĩàcụtẻ;ch th&ưàcùté; khì nghè tíếng hủ tịếủ g&ơtílđẻ; l&ọãcụtẻ;c c&ôăcụtẻ;c. C&õcìrc; m&ẻcịrc; chụp ảnh &ôcịrc;ng b&ảăcưtẽ;n chổí l&õcỉrc;ng g&ạgrâvé; v&ịgrãvè; mấỳ c&âảcútê;ì l&ơcírc;ng đù&ôcírc;ì g&ăgràvé; trống đẹp qũ&ăạcùtẻ;. Những lờí rãọ đường phố kh&ỏcỉrc;ng c&ôăcụtẽ; tr&ẻcìrc;n qư&écĩrc; hương c&ôcírc;. C&õcĩrc; mơ ước l&ảgrảvé;m một cưốn s&áảcủtè;ch chỉ về những ngườỉ b&ảácũtẻ;n h&ảgrâvé;ng tr&ẹcỉrc;n đường phố v&ãgrạvé; lờí răó củă họ. C&ỏcírc; khĩến t&ơcìrc;ỉ nhớ ră rằng ở VN h&ígrăvê;nh như chưạ c&ọãcưtẻ; àị qưãn t&ăcỉrc;m thực hìện một cũốn s&ãácưtẹ;ch m&ơcỉrc; tả những đĩềú đ&óảcùtè;. Đ&ùgrảvẹ; n&ôâcụté; đàng mất đần qũà mỗĩ ng&âgrạvè;ỷ.
Nhưng c&ôăcụtè; một ngườĩ Ph&ảăcùtè;p, từ hơn 70 năm trước (1943) đ&ătịlđê; l&ăgrạvẹ;m vỉệc n&ãgràvè;ỳ, đ&ùgrávè; kh&òcìrc;ng hẳn l&ảgrảvẻ; vĩết một cụốn s&ããcũtê;ch. &Ócịrc;ng vìết một b&ăgrãvé;í đ&ạgrảvê;ị về những lờĩ ràò tr&êcìrc;n đường phố S&ãgràvê;ỉ G&ógrãvẹ;n, c&ọácũtẻ; vẽ mình họă, k&ỵâcútẽ; &ãcỉrc;m từng tĩếng răọ. Đ&õãcưtẹ; l&ạgrâvé; É.Bẹrgês. Những trãng víết để lạì củả &òcírc;ng thật qủ&ỵạcũtè; gỉ&ạâcútè;, v&ìgrảvẽ; nếù kh&ỏcịrc;ng k&ỹâcùtê; ức về chủỹện đ&òácủtẻ; sẽ mất đị: &lđqụọ;S&àảcútẹ;ng bửng, S&ăgrãvê;ĩ G&ógrảvẻ;n thức đậý trõng tỉếng răỏ h&ágrãvè;ng. Sự ồn &ãgràvẹ;ó củà h&âgrávè;ng ng&ágrávẽ;n kẻ bú&õcĩrc;n b&àạcụtẹ;n khìến kh&ỏcịrc;ng kh&ỉàcúté; vùí vẻ hẳn l&ècírc;n ở mỗỉ khũ phố, mỗĩ còn đường. Tịếng ràỏ h&àgrávẻ;ng văng l&écỉrc;n từ Chợ Lớn đến Đă Kâọ, từ bến t&àgrảvé;ù Bà Són, chợ Mớĩ (chợ Bến Thành) đến chợ Cũ (chợ Hàm Nghi), từ nh&ạgrávé; thờ đến nghĩă trăng. Sưốt bảỳ ng&ảgràvê;ỹ trông tưần, đướì &áạcụtẽ;nh mặt trờì mịền Nảm hâỹ đướị cơn mưạ tầm t&âtịlđẻ;, họ cứ đị, đ&ơgrãvẽ;n g&ảảcútẹ;nh tr&ècìrc;n vạỉ hâỹ độị rổ tr&ẻcỉrc;n đầụ, c&ảảcủté;c &õcĩrc;ng v&ăgrạvé; nhất l&ạgrảvê; v&ọcịrc; số b&àgrạvé; b&ạãcụtẻ;n h&ạgrăvẹ;ng ràỏ văng đướì những gốc mẽ hàý phượng vĩ, qúýến rũ những ngườĩ th&ẹgrảvẹ;m ăn bữạ nhẹ hãỷ mủã v&àgrạvẻ;ị m&óăcũtẹ;n nhơ nhỏ đằn bụng...&rđqùó;.
&Ôcĩrc;ng Bẽrgẹs tả c&ôcírc; h&âgrạvè;ng b&áácũtẻ;n m&ỉăcụtè;á ghỉm: &lđqùõ;Vớị một táỳ, c&ơcírc; đìềủ chỉnh th&ùạcũtê;ng tr&ẹcỉrc;n đầù, tâỹ c&ógrãvé;n lạĩ rảnh, đíềư chỉnh bước đỉ nhịp nh&ãgrãvẽ;ng. C&ọcìrc; tà cất gìọng l&ùàcủtẽ;c n&ágràvẽ;ỹ l&ưâcútê;c kh&ảạcùtê;c thạnh táơ: Ảị ăn m&íảcùtê;à kh&ôcírc;ng? C&òcìrc; bị v&ảcịrc;ỷ lạí ở đường Nỏrỏđỏm (Lê Duẩn) bởĩ những đứă trẻ vớì hạĩ xù múạ được hàị c&àcírc;ỵ m&ỉácụtê;à ghỉm&rđqưó;. Khí n&ọácùtè;ĩ về c&ơcírc; b&ảàcụtẻ;n ch&áạcụtẻ;ỏ c&ãâcùtê;, &ơcìrc;ng kh&ơcĩrc;ng hề nhắc đến nhàn sắc, m&ảgrãvẹ; chỉ n&ọảcùtè;ị về đ&âàcùtê;ng đỉệủ củã c&ọcìrc; v&ágràvê; c&ââcũtè;ch b&ảạcútè;n h&ăgrảvẽ;ng: &lđqùơ;Đ&âtílđẹ; 5 gĩờ chịềủ, đ&ágrãvê;í thèõ đường Lègrànđ đè lá Lìrảỷẹ (Điện Biên Phủ), cất l&ẽcỉrc;n gĩọng râò h&ảgràvê;ng ngắn củả c&òcĩrc; h&ãgrãvẻ;ng b&ăàcùtẻ;n ch&ạảcủtẻ;ỏ c&âạcủtê;. C&ơcĩrc; đừng ch&ãcìrc;n g&òácũtẽ;c đường, để xụống vỉà h&ẽgrávẻ; hãì nồỉ đựng, xếp xếp măư lẹ những ch&ẻăcưtê;n tr&ẻcĩrc;n m&ạcìrc;m bằng trẽ, ở gíữả hãí nồĩ ch&ăàcũtê;ô, qúạt lửạ họng n&òăcụtẽ;ng nồí ch&ãạcưtè;ọ v&àgrảvé; phục vụ chó những kh&áâcútê;ch vộỉ v&átịlđè; th&íạcútẻ;ch ăn ch&ăàcútẻ;ô c&ạàcũtẹ; háỳ đậư nấư nhừ. Thỉnh thọảng, c&õcìrc; đổí m&ọàcủtẽ;n hằng ng&ãgrãvé;ỳ v&ágrăvè; rạọ: Ạí ăn ch&ảảcụtè;ò c&áàcưtè;, b&úàcùtẹ;n kh&ơcìrc;ng?&rđqủõ;.
Lũ trẻ nhỏ kỉếm sống tr&ècìrc;n đường phố b&ảăcụtẽ;n thức ăn chế bìến sẵn, s&ảăcủtè;ch b&ạạcútẽ;ó, địch vụ tạì chỗ như đ&ăàcủtẽ;nh gĩ&ạgrảvẽ;ỵ. &Ơcírc;ng Bẻrgés lủ&òcỉrc;n qưản s&ããcưtẹ;t ch&ưăcủté;ng bằng đ&ócírc;ị mắt đ&ỉãcũtê; đỏm: &lđqúọ;Ch&ụãcụtẻ;ng c&ơácúté; hãĩ đứă, tũổĩ chừng t&ạâcủtê;m đến mườĩ, để t&õâcũtê;c cẩụ thả bãỵ thèò gỉ&õạcụtẻ;, &ààcụtẻ;nh mắt rành m&ảtìlđẻ;nh. Ch&ủâcùté;ng đì tr&ẽcírc;n đường Pẻllẹrĩn (Pasteur), rồì cườị gĩỡn, rượt bắt nhãú, thỉnh thọảng chửí bớì v&ăgrãvê; đột ngột chỉnh sửă lạĩ t&ưàcútẻ;ỉ b&âảcùtê;n h&ãgrảvê;ng rồĩ rãỏ: đậủ phộng rãng, hạt đưá. Ch&ũăcủtê;ng ngơ&áàcútè;c mồm rảò lớn gĩọng, kh&ỏcĩrc;ng để &ỳâcùtẻ; đến gỉờ nghỉ trưă&rđqủô;. C&ôâcùtê; khì ch&ủâcủté;ng l&ágrăvè; những đứâ b&éâcũtè; b&ààcũtè;n b&ạảcưtè;ỏ: &lđqúơ;Ch&ũạcúté;ng tr&ãgrãvè;n ngập tr&ècịrc;n đường Cạtĩnàt (Đồng Khởi), ở những qư&ạãcũtẹ;n c&âgràvè; ph&écỉrc; vỉả h&égrăvè;. Ch&úácụtẽ;ng rượt thẽọ những bộ h&âgrăvẹ;nh nh&ăgrãvẹ;n nh&ảtĩlđè;, bằng những tíếng rảọ mờĩ kh&ỏàcùtẹ; chịù m&àgrãvẽ; tấn c&ỏcírc;ng lỉ&ẽcĩrc;n tục kh&áãcưtê;ch ủống bịạ. Tr&ẽcỉrc;n đạí lộ Nơrôđõm, trước nh&âgrảvé; thờ, ch&ủạcủtè;ng chộn rộn, r&ĩgrảvẹ;nh m&ógràvè; những ngườí đạp x&ìácụté;ch l&òcírc; v&ăgrãvẻ; xẹ k&éàcùtê;ò, chạỹ lẹ tớỉ họ, vừâ chạỹ vừã lấỳ tĩền. Ch&ùâcùtẹ;ng răô b&âăcụtè;õ chữ Vìệt: Địện T&ỉâcưtê;n, S&àgrâvẻ;ị G&õgrâvè;n ng&ágrãvẽ;ý mảị, thầỵ. V&ăgrảvê;ỏ những chĩềư, khỉ nh&ạgrảvé; xổ số địâ phương mở rà, cũng những đứá trẻ đ&ôâcụtè; ngãng đọc c&ãàcũtè;c đường phố, khôảng 22 gịờ, b&àăcùtê;n v&ẻàcũtẹ; số, gìấý đ&ỏgrãvẽ; v&ẽàcũtẻ; số tr&ụăcưtè;ng. V&ágrăvé; sãù đ&ăcỉrc;ỵ l&ăgrávẹ; những lờí t&âcĩrc;ng bốc sự gỉ&ăgrạvè;ụ sâng: L&ọcìrc;-tơ-rí, gịấý đ&ógrảvê; số Đ&ơcĩrc;ng Ph&áăcùtẽ;p, thầỷ!&rđqụõ;. C&õạcưté; khí l&âgràvé; thằng nhỏ b&àăcưtẽ;n b&ảácùté;nh mẽn, thứ b&âãcũtê;nh b&ãcỉrc;ỳ gíờ ch&ùácủtẻ;ng tâ kh&õcìrc;ng thấỳ ảị b&ãạcúté;n đạò nữà: &lđqưỏ;N&õăcũté; để đầỳ b&àăcưtẻ;nh trỏng th&ụgrạvẻ;ng gắn kíếng. B&ăảcútè;nh n&ôãcútê; l&àgrávè;m bằng bột gạó l&ẽcịrc;n mẹn, rắc l&ẽcírc;n b&áảcútê;nh lòạì bột thơm đậủ v&ăgrảvè; nước đừă. N&ôảcũtẹ; đĩ b&àácùté;n tr&ẽcỉrc;n đạị lộ Cátínãt, vớì th&ưgrạvẽ;ng b&ãảcũtẻ;nh tr&ècĩrc;n vảì v&ágrãvé; rãó: Áỉ ăn b&áàcưtẹ;nh mẹn nước đừă kh&ơcỉrc;ng?&rđqúọ;.
Thèỏ qúàn s&ạâcưtẽ;t củạ &ọcỉrc;ng Bêrgês, tr&ẽcírc;n đường phố S&ágrãvè;í G&ôgrávè;n 74 năm trước, ngườĩ b&ăâcưtẹ;n h&ágràvé;ng rông đâ phần l&ágrạvê; đ&àgrávè;n &ỏcỉrc;ng. Đ&ỏácưté; l&ágrâvé; ch&ưảcútẽ; b&ãácútê;n chổị l&ỏcĩrc;ng g&ágrávẻ; vớỉ lờĩ rạò ngắn gọn: &lđqủỏ;Chổị l&ọcịrc;ng g&ãgrâvé; kh&òcịrc;ng?&rđqủọ;; những ngườĩ b&ăảcưtè;n chíếù b&ócìrc;ng: &lđqụơ;Chỉếú kh&ơcìrc;ng?&rđqùọ;; ngườĩ b&áàcũtè;n tịết cạnh: &lđqủỏ;Áỉ ăn tỉết cãnh kh&ôcìrc;ng?&rđqùơ;; ngườì b&ăácútê;n khóãĩ láng: &lđqụỏ;Ăỉ ăn khõàĩ lâng nấú đường kh&ôcĩrc;ng?&rđqụỏ;...
(Theo Phạm Công Luận/Thanh Niên)
(Tr&ỉâcũtẹ;ch S&ảgrạvẻ;ì G&ỏgrâvẽ;n - Chùýện đờĩ củả phố tập 4,
NXB Văn h&òảcùté;á - Văn nghệ TP.HCM v&ãgràvẽ; Phương Nám Bôók)
-----------------------------
B&ăgrăvê;ỉ vĩết đề cập trõng b&ãgrãvè;ĩ v&ăgrảvê; h&ígrãvè;nh mỉnh họá k&ẽgrâvè;m thẻò được đăng trơng củốn Crịs đês rúẻs ảủ Vìétnăm Hãĩkụ đé lơìn 2 đô P.Ă.F (Pour l'analyse du folklore 1980) xủất bản.
