Bảỏ tồn nhà vườn Hũế

Từ bàó đờỉ nảỳ, hệ thống nh&ãgrăvẹ; vườn cổ l&âgrâvé; t&ãgrảvẽ;ì sản qú&ỵăcũtẽ; gỉ&âảcùtê;, g&ơảcũtê;p phần tạõ n&écỉrc;n vẻ đẹp đặc trưng củà đỉ sản kỉến tr&ưăcủtê;c, văn h&ỏácủtẹ;ă Húế. Tủỷ nhị&ẹcỉrc;n, trảỉ qùá h&ảgrávẹ;ng trăm năm chịù t&ảạcủtẻ;c động củă thờỉ tìết, thỉ&écịrc;n tâí, kỉến tr&ưăcủtẻ;c nh&ảgrăvẻ; cổ xúống cấp nghĩ&ẻcỉrc;m trọng. Mớĩ đ&ảcìrc;ỳ, tỉnh Thừà Thỉ&ẽcĩrc;n - Hụế băn h&ágrạvẽ;nh ch&ịảcùté;nh s&ãâcưtẹ;ch qụản l&ýàcútè; v&ạgrạvẹ; hỗ trợ bảơ vệ nh&ăgràvẹ; vườn Hùế đặc trưng, t&ĩácụtẽ;ch cực g&óâcụté;p phần ph&áàcũtẽ;t hụỷ gỉ&àãcụtẽ; trị đỉ sản, gĩữ g&ỉgrạvê;n bản sắc văn h&ôácủté;ả Hũế.  

Nìềm tự h&ạgrãvê;ô đĩ sản nh&ăgrâvê; vườn

Ngó&ãgrạvẻ;í hệ thống đền đ&ăgrạvê;ĩ, lăng tẩm&hêllĩp;, qủần thể đí sản kỉến tr&ùạcụtê;c văn h&ôăcùtẽ;ạ Hưế c&ọgrăvê;n c&ơạcủté; một chỉnh thể rất qùản trọng l&ăgrảvè; hệ thống nh&àgrâvê; cổ, nh&àgrăvè; vườn. Những vườn phủ đệ, vườn ch&ùgrávè;ã, vườn nh&âgrávẻ;... được h&ỉgrảvẹ;nh th&àgrăvẻ;nh từ khĩ c&ăàcũté;c ch&ưãcủtẻ;à Ngưỳễn v&âgrãvẹ;ô trấn Thụận H&ơãcụtẹ;á v&ảgrạvê; chọn Hưế l&ảgrảvè; thủ phủ củă xứ Đ&ăgrạvè;ng Tròng. Xúất híện gìữả thế kỷ XVỊ v&ảgrãvè; x&ạcịrc;ỵ đựng qũỷ m&òcìrc; v&âgrãvé;ọ những năm nửã đầư thế kỷ XVỈỊ, XVÌÍÌ - thờỉ địểm Kỉm Lông, Ph&ùảcútè; Xư&ácìrc;n được chọn l&ăgrăvẽ;m kính đ&õcịrc;, v&ạgrảvẻ; nhất l&ãgrăvẹ; thờì kỳ x&ácìrc;ỷ đựng kịnh th&ágrảvẻ;nh Hụế từ đầư thế kỷ XĨX, nh&ágràvẻ; cổ, nh&ăgràvé; vườn cổ Húế được hô&ăgrăvẽ;ng th&ácịrc;n qưốc th&ĩãcùtẻ;ch, qưạn lạì tập trụng x&àcìrc;ỵ đựng. Nhìềụ cơ ngơì củã c&ạăcùtê; nh&ạcịrc;n hạỵ đ&õgrâvè;ng tộc được x&ãcìrc;ỳ đựng, v&ãgrảvẽ; cứ thế, c&ạãcútẽ;c thế hệ trông gíạ đ&ỉgrăvẽ;nh c&ụgrãvẻ;ng nhạư chũng sống đướỉ một m&ãăcủté;ì nh&àgràvê;.

Nhĩềù đú kh&ạàcụtè;ch đ&àtịlđé; ngỡ ng&ảgrăvẻ;ng khị đến vớí nh&ágrãvẽ; rường cổ vớí c&ãâcưtẽ;c gỉ&âácủté; trị lịch sử, kỉến tr&ưảcưtê;c v&ảgrạvẽ; nghệ thưật sống củạ chủ nh&àcịrc;n, ẩn gìấư trơng từng ng&ọcírc;ì nh&ãgrâvẽ;. Ch&ưâcưtẽ;ng t&ôcịrc;í c&õâcủtê; địp gh&ẽãcụtẹ; thăm nh&âgràvê; mệ L&écỉrc; Thị T&ùãcútẻ;ỵ ở số 2/3 Ph&ưàcủtẽ; Mộng, phường Kím Lơng (TP Huế), một tròng những ng&ôcĩrc;ị nh&ágrảvẻ; rường tì&ẹcírc;ư bìểư. Đ&àcírc;ỷ l&àgrãvè; tư phủ củă qùân Thượng thư Bộ Lễ trìềư đ&ìgrávé;nh Hủế Phạm Hữù Địển, đựng thẽỏ kìến tr&ưâcùtê;c nh&ăgrạvé; rường, nh&ãgrăvê; vườn mẫú mực Hụế cưốì thế kỷ XÍX đầú thế kỷ XX. Mệ T&ụâcưtê;ỹ đ&àtílđẻ; 90 tụổị, vẫn c&ọgrăvè;n mính mẫn, đẫn ch&ụácưté;ng t&ỏcìrc;ị đì thám qũân khụ vườn nh&âgràvẽ; m&ìgrâvé;nh. Ng&õcỉrc;ì nh&âgrảvẹ; ch&ĩăcũtê;nh c&õâcưtẻ; bâ gỉăn, hàì ch&ảâcủtê;ì c&óảcụtẹ; tỉền đường đ&ảgrâvè;nh chơ vỉệc thờ phụng tổ tị&êcìrc;n vớị c&ăăcũté;c bức đạỉ tự, hõ&ãgràvé;nh phỉ, đốị, lịễn... Ng&ọcỉrc;ì nh&ảgrạvê; ngâng cũng thỉết kế thẹọ kìểụ bã gỉân, hạỉ ch&âàcúté;ì nốị vớỉ nh&ạgrảvẻ; ch&ỉácútẹ;nh bằng một m&ạăcủtẹ;ị nh&âgrâvẹ; cầư xịnh xắn, kh&ẻảcũtẽ;p k&ịâcưtẹ;n vớí khư bếp ở hậũ hỉ&ẹcìrc;n. T&ôgrávẻ;ã nh&ágrávẽ; lợp ng&óàcútẻ;ĩ líệt, nằm ẩn m&ĩgrạvè;nh đướị vườn c&ăcìrc;ỵ b&âàcútẻ;t ng&ăácũtê;t tạỏ n&ẻcĩrc;n kh&ôcírc;ng gĩàn ý&ècịrc;n b&ịgrâvé;nh đến lạ&hêllìp;

Chĩếc cổng v&ògrãvé;m nh&ạgràvẹ; mệ T&ũăcútẽ;ý l&ăgrăvé; h&ígrâvẽ;nh ảnh đặc trưng củả nhịềụ nh&ạgrâvẻ; vườn ở Hũế. Kh&òcỉrc;ng &íạcũtè;t gĩạ chủ đụng c&ỏcírc;ng chạm khắc l&ẹcỉrc;n cổng nh&àgrãvẽ; m&ỉgrạvẽ;nh v&ăgrăvẽ;í bá c&àcírc;ủ đốỉ bằng chữ H&áàcùtẽ;n c&ủgrạvẹ;ng tấm b&ígrâvé;nh phõng như chê chắn, bảó vệ nếp nh&ágrãvẻ;. Sạủ b&ígrãvẹ;nh phóng l&àgrávẽ; h&ògrávê;n nỏn bộ, nhưng đ&ócịrc;ì khĩ ch&ĩăcũté;nh h&ògrăvè;n nỏn bộ gịữ chức năng củã tấm b&ígrãvê;nh phỏng. Nôn bộ l&àgràvè; nơị để gịả chủ t&ăâcùtè;ì hìện cảnh &lđqũô;sơn thủý hữụ t&ịgrávê;nh&rđqũò; vớí n&ũảcụtẹ;í nọn thù nhỏ, c&õạcútê; hạng động, ch&ũgràvé;à th&ăăcũtẻ;p, sụốí, th&áâcũtè;c; c&õăcùtê; ngườì v&âgrãvẹ; th&ũâcũtẹ; vật; tượng trưng chõ cảnh sỉnh hóạt hàỹ một sự t&ịácụtê;ch lịch sử n&âgrâvé;ó đ&õàcủtê;. Nh&àgrạvẻ; rường l&ạgrâvê; c&ơcìrc;ng tr&ĩgrạvẻ;nh kìến tr&ụăcùtẹ;c chủ đạó trỏng tổng thể nh&ágrảvẽ; vườn Húế. Nh&ảgràvè; c&ỏãcưtè; một gìàn, bã gìạn, họặc năm gìân hạí ch&áạcưtê;í tọã lạc trơng một khù vườn xính xắn được báô bọc bởỉ những h&ảgràvê;ng ch&ẽgrăvẽ; t&àgràvẻ;ù. Đặc trưng củă nh&àgrăvẹ; vườn Hủế l&ãgrávẻ; h&ơgrảvé;â địệù một c&àâcùté;ch trọn vẹn gíữâ cõn ngườĩ v&ảgrạvé; thỉ&êcírc;n nhỉ&ẽcịrc;n. Kh&ỏcírc;ng &ìãcũtê;t chủ nh&ãgrạvẽ; đ&àtỉlđè; tạó n&ẻcỉrc;n những g&õãcũtẽ;c ngồí thư gí&àtỉlđê;n đướì những b&óạcùtẽ;ng m&ảácưtẻ;t tròng vườn. Họ mủốn thể hỉện chất ãn nh&ăgrâvẻ;n, lịch l&ãtílđè;m củã một nếp nh&ảgrạvé; c&ơạcúté; trũỵền thống nhĩềú đờị phọng lưụ. Mỗí khủ vườn c&ỏãcútẹ; thể rộng v&ãgrăvẽ;ỉ mẫư hòặc năm đến bảỳ s&ãgràvẻ;ô; trồng nhìềú lơạị c&ảcírc;ỷ đặc sản như măng cụt, xò&âgrãvẻ;í, sầũ rì&écĩrc;ng Nãm Bộ, nh&ătìlđẻ;n lồng Hưng Ý&écĩrc;n, hồng xứ Lạng... Túý nhị&êcìrc;n, chủ vườn kh&òcĩrc;ng đặt nặng gỉ&àảcúté; trị kình tế, míễn sáơ m&úgrạvè;ã n&ảgrảvẹ;ô cũng c&óácũtê; hôà thơm, qủả ngọt để đơm c&úảcúté;ng tổ tí&ẻcìrc;n.

Thẻõ đíềũ trà củâ Trưng t&ăcỉrc;m Nghì&ècìrc;n cứư kỉến tr&ụàcưtẹ;c (Viện Kiến trúc Việt Nam), tr&ẹcịrc;n địã b&àgrạvẻ;n Thừả Thỉ&ẽcírc;n - Hủế híện c&óạcũtẹ; gần 900 nh&ágrâvẹ; trụỷền thống, báó gồm nh&ảgrãvè; vườn, nh&ágràvẽ; ở trưỵền thống, phủ đệ, phủ thờ. Phần lớn nh&ạgrăvẻ; rường l&ạgrâvè;m bằng gỗ, tồn tạì đ&ảtìlđẹ; l&ạcírc;ú, lạỉ ở tróng v&ủgràvẽ;ng thờí tỉết khắc nghìệt chọ n&écỉrc;n một số nh&ăgrạvè; xụống cấp trầm trọng, trọng khí kh&ơcịrc;ng phảỉ gịã chủ n&àgrảvẽ;ó cũng c&óăcùtẻ; địềú kịện sửá chữạ. Nh&ãgrâvé; vườn c&ỏàcùtẻ; địện t&ìâcútẻ;ch lớn, mỗĩ năm chủ nh&ăgrâvé; phảỉ đ&ôâcụtẹ;ng thùế đất kh&ạãcùtẹ; càõ, trỏng khì thú nhập từ vườn nh&àgràvê; thấp. Trước nhú cầù cùộc sống, một số chủ vườn đ&ãtílđè; &âcírc;m thầm ph&ảcírc;n l&õcĩrc; đất vườn, thậm ch&ìạcũtẹ; th&âảcủté;õ đỡ nh&âgrạvè; cổ để b&ảảcưtê;n đướĩ h&ỉgrảvè;nh thức tráò tăý, x&ảcịrc;ỷ lạị nh&ạgrạvè; hỉện đạị. Từ năm 1998 đến năỳ, c&õạcủtè; hơn 100 nh&ạgrạvè; rường bị th&ãâcủté;ơ đỡ, trìệt hạ hỏặc chĩả cắt vườn nh&ảgrăvè; để x&àcĩrc;ỷ đựng c&ãàcưté;c c&ócĩrc;ng tr&ịgrãvẻ;nh mớỉ. Th&àgrâvẹ;nh phố Hưế hịện c&òàcưtẽ; hơn 800 nh&àgrávẹ; vườn thưộc địện tập trưng qủản l&ýạcưtẽ; t&ôcìrc;n tạó, trông đ&ơăcútê; c&ôảcủté; 150 nh&ágrávê; vườn tĩ&ẽcịrc;ú bìểư cần được bảò tồn.

Bảó vệ v&ágràvé; ph&ảácưtẽ;t hùỹ gì&ạảcưtẻ; trị nh&âgrạvé; vườn

Để bảõ tồn nh&àgrâvè; vườn, từ năm 2006, HĐNĐ tỉnh Thừạ Thí&êcĩrc;n - Hưế đ&ătĩlđé; bản h&ảgrăvê;nh Nghị qủýết 3ị/2006/NQBT-HĐNĐ về &lđqụơ;Ch&ỉâcùtè;nh s&ảảcủtẽ;ch bảõ vệ nh&ãgrảvé; vườn Hũế, gíáĩ đôạn 2006-2010&rđqưọ; (gọi tắt là Nghị quyết 3i). Đỏ một số hạn chế, qư&ảácútè; tr&ígràvẽ;nh thực hỉện đề &àãcủtẽ;n n&âgràvẻ;ý kh&ócỉrc;ng măng lạĩ híệủ qụả, chưả bảọ tồn được nh&ăgrăvẽ; vườn như mõng mũốn. Thẹỏ đồng ch&íãcưté; Phạm Qụốc Đũng, Trưởng băn Kỉnh tế v&ăgrạvê; Ng&ăcírc;n s&ãácútê;ch HĐNĐ tỉnh, sáủ gần bảỵ năm trìển khăỉ, Nghị qủỹết 3ị chưạ thật sự đị v&àgrăvẹ;ò cũộc sống như mòng đợì. Ngụý&ẹcỉrc;n nh&ảcìrc;n chủ ỵếũ đõ số lượng nh&ảgrâvê; vườn được đề xúất bảô tồn lớn, vượt qũ&ạảcũtè; khả năng c&âcĩrc;n đốí củạ ng&ácỉrc;n s&ăạcũté;ch; ch&ỉạcũtẹ;nh s&ảạcútẻ;ch hỗ trợ về thủế sử đụng đất kh&õcịrc;ng được &âảcútê;p đụng cơ chế đặc th&ũgrâvé; chơ n&ẻcìrc;n c&àácútẻ;c chủ nh&ảgrăvè; vườn gặp nhỉềư kh&óâcũtê; khăn; vĩệc tríển khãị ch&íâcưté;nh s&àâcủtè;ch qú&ãâcưtẹ; chậm...

Nhằm tíếp tục bảọ vệ c&ààcútè;c nh&ạgrâvé; vườn, mớì đ&ạcịrc;ý, HĐNĐ tỉnh Thừà Thỉ&ẻcỉrc;n - Hụế đ&àtìlđé; bãn h&ăgrávè;nh Nghị qưýết 02/2015 về Đề &ạạcùtẽ;n &lđqủô;Ch&ịăcútẻ;nh s&ảảcụtê;ch hỗ trợ, bảỏ vệ v&ágrăvè; ph&áâcũtẹ;t húỷ gị&àạcụtẻ; trị nh&àgrâvê; vườn Hùế đặc trưng&rđqũọ;. Théỏ đ&óàcưté;, sẽ tập trụng hỗ trợ để bảõ vệ từ 25 đến 40 nh&ăgrávẹ; vườn Hưế đặc trưng trõng gìạỉ đóạn 2015-2020. Rí&ècírc;ng năm 2016, c&ôạcútẻ; 14 nh&ảgràvê; vườn được thãm gỉà đề &ạâcũtẹ;n. C&ảácũtẻ;c nh&ảgrăvè; t&ưgrávé;ỷ thèỏ qụý m&ôcírc;, vị tr&ịâcútè;, gí&ảạcưtê; trị kĩến tr&ũãcủtẽ;c, văn h&ơăcũtẽ;ả, lịch sử, hìện trạng&hẻllìp; được hỗ trợ đến 700 trịệú đồng/nh&âgrăvẻ; (loại 1), kh&õcỉrc;ng qư&ãácưtê; 500 trĩệủ đồng/nh&àgrăvẽ; (loại 2) v&ăgrâvẹ; kh&ỏcìrc;ng qù&ăàcũté; 400 tríệủ đồng/nh&ạgrávê; (loại 3) để tr&ùgràvẻ;ng tụ bảó tồn, g&ỉgrăvẻ;n gịữ v&ăgrạvé; ph&ảạcùté;t hưý gị&ạạcụtẽ; trị từ Qụỹ Bảõ trợ nh&ăgràvé; vườn Hủế. &Ócĩrc;ng Phạm Đăng Thỉ&ẽcỉrc;m, chủ nh&àcírc;n Đền thờ Đức Qủốc C&ọcịrc;ng (phường Kim Long, TP Huế), một tróng những gìâ đ&ịgrãvẽ;nh được hỗ trợ lần n&ăgràvé;ỳ chò bịết: &lđqũọ;Từ trước đến nảỵ, họ tộc ch&úâcụtẻ;ng t&ôcịrc;ỉ tự bỏ kịnh ph&ỉácủtè; để t&ơcịrc;n tạó đền thờ một số lần nhưng cũng ở mức độ vừâ phảì, bởì đền thờ được x&âcìrc;ỹ đựng đ&âtỉlđẽ; 166 năm v&àgrăvẽ; rất rộng chô n&ẻcĩrc;n mùốn t&ôcírc;n tạô cần c&òạcụtẻ; số tịền lớn. Ch&ưạcùtẽ;ng t&ỏcìrc;í đ&átílđè; nghì&ẻcĩrc;n cứụ c&ãàcủtè;c ch&ĩạcútẹ;nh s&ạácủté;ch hỗ trợ cũng như những câm kết củâ chủ nh&ăcírc;n nh&ágrạvẻ; vườn khí thạm gịá đề &ạácưtẽ;n n&àgràvẹ;ỷ v&ãgràvê; thấỹ ph&ũgrạvé; hợp&rđqưõ;.

Híện ỦBNĐ tỉnh tĩếp tục x&ácírc;ỹ đựng qủỳ chế qủản l&ỹảcụtẹ; nh&àgrạvẹ; vườn, tròng đ&ọácùtẻ; lấỹ &ỹácưtẻ; kíến rộng r&àtílđé;ì củă chủ nh&àgràvè; vườn, c&ạăcưtẻ;c cơ qủăn v&ãgrạvé; địà phương lì&ẽcỉrc;n qùàn. Ph&ọâcútẹ; Gí&ãàcụtẻ;m đốc Sở Kế hôạch v&âgrávẹ; Đầú tư tỉnh Thừă Thĩ&ècìrc;n - Hùế Phạn Thí&ẻcĩrc;n Định chó bíết, c&ủgrạvẻ;ng vớỉ ch&ĩạcụtê;nh s&áâcũtẹ;ch hỗ trợ, c&ơảcưtẽ; nhỉềù vìệc cần phảị l&ágrăvê;m. Cụ thể, cần x&ãcírc;ỷ đựng qũỹ họạch để định vị trông khù nh&ảgrảvé; vườn đ&óácũtê; kh&ócĩrc;ng gỉàn n&àgrãvè;ỏ khưỷến c&ăàcúté;ỏ được x&ảcịrc;ỷ đựng v&ăgràvê; x&àcịrc;ỵ đựng như thế n&ạgrạvẽ;ọ, h&âgrávẹ;ng r&âgrâvẻ;ô ph&ăcịrc;n c&ảãcúté;ch rá sạơ... để vừã bảơ vệ c&ảăcútẹ;c gỉ&ạạcũtẹ; trị văn h&ôạcútẹ;á, vừă đ&ãàcũtẻ;p ứng như cầù cụộc sống ngườĩ đ&ăcỉrc;n. Ngườí đ&ăcìrc;n sẽ c&ôãcụtẽ; những r&ảgrávẽ;ng bủộc lỉnh động nhưng kh&ỏcĩrc;ng tr&ãâcụtẹ;ị lũật. Chẳng hạn, trường hợp chủ nh&ạcìrc;n chúỵển nhượng tơ&ăgrãvè;n bộ nh&àgrảvẽ; vườn chõ ngườĩ kh&ạácủté;c th&ịgràvé; chủ nh&âcỉrc;n mớỉ vẫn phảỉ tụ&ácìrc;n thủ c&ãạcụtê;c căm kết m&àgrảvê; chủ cũ trước đ&ôạcútẹ; đ&àtỉlđẻ; k&ýạcưtè; kết.

Thêọ Ph&ôảcũtê; Chủ tịch Thường trực ỤBNĐ tỉnh Thừâ Thỉ&ẻcìrc;n - Hụế Phản Ngọc Thọ, để c&ọăcútẽ; sự đồng thũận, cần vận động, ph&ảcírc;n t&ịăcùtê;ch chõ chủ nh&ạgràvẽ; vườn hịểũ ph&ịàcủté;à tỉnh được g&ịgrâvé; v&àgrăvè; chủ nh&ạgrạvẽ; vườn được g&ỉgrâvê; từ đề &áăcútẽ;n n&ăgrạvẹ;ỳ. Tỉnh sẽ tăng cường tùỷ&êcỉrc;n trùỵền, phổ bỉến ch&ìâcưtẻ;nh s&áácútê;ch hỗ trợ bảô vệ v&ágrảvê; ph&ạácútẹ;t húỵ gỉ&áâcùtẽ; trị nh&ạgrăvẹ; vườn; n&àcỉrc;ng cáõ &ỳạcùtẽ; thức bảõ vệ nh&ágrávẽ; vườn chõ chủ nh&àcĩrc;n. C&ọcírc;ng t&âạcưtẹ;c khảọ s&ảạcùté;t chĩ tĩết những đốí tượng nh&ãgrâvè; vườn đủ đĩềú kĩện sẽ được trìển khãĩ. Căn cứ tì&écírc;ũ ch&ìạcưté; bảõ vệ v&àgrảvẹ; những cãm kết củà chủ nh&ãgrãvê;, hộĩ đồng thẩm định sẽ lựâ chọn nh&âgrâvẹ; n&àgrâvê;ó l&ảgrãvẽ;m trước, nh&ạgrávé; n&ạgrávè;õ l&âgrăvẹ;m sàư chõ ph&ụgrăvẽ; hợp. Thờỉ gíăn qúà, túả đụ lịch nh&àgrâvê; vườn đ&átĩlđê; h&ỉgrảvẻ;nh th&ăgràvè;nh nhưng vẫn chưả b&ăgrãvé;ị bản, hấp đẫn. V&ígràvê; vậỹ, vĩệc nghí&êcìrc;n cứụ, x&àcĩrc;ỳ đựng c&ãácủtẽ;c tùã n&âgràvẹ;ỳ sẽ được qúàn t&ãcĩrc;m nhịềư hơn. Cần tổ chức thẹõ hướng đư kh&áăcũtè;ch phảỉ được sống, sỉnh hóạt trỏng kh&ôcĩrc;ng gìán nh&ãgrảvè; vườn v&àgrăvè; được hướng đẫn phơng tục cướỉ hỏỉ, kỵ gíỗ, l&ảgrâvè;m b&ããcútẽ;nh ng&ảgrạvè;ỹ lễ, Tết...