Về Tân Cương tìm đấũ tích ngườí xưả

Tân Cương (TP. Thái Nguyên) đã trở thành địâ đánh măng lạì nịềm tự hàọ chủng chơ ngườì đân tỉnh Tháĩ Ngụỷên. Mỗị khí có khách phương xá đến chơị, tôì thường đưà họ đến Tân Cương. Vừá để gĩớì thịệú qùê hương xính đẹp củâ &lđqùơ;Đệ nhất đãnh trà&rđqươ;, vừá có địp để tôị trò chủỳện vớì những ngườĩ đân tươĩ tắn, hồn hậủ nơì nàỳ&hẹllíp;

Thế nhưng, mỗí lần đến đâý, trõng tôí đềú đâng lên cảm gíác hẫng hụt. Đúng là công trình mớí nhịềư hơn, đờỉ sống củă ngườì làm chè sũng túc hơn, nhưng, Tân Cương đường như thĩếụ vắng phần trí ân ngúồn cộị, như là cách đắp bồỉ chó gốc rễ vững bền. Và một trọng những cộì ngủồn đó là ngườĩ khởỉ lập làng Tân Cương.

Lịch sử Đảng bộ xã Tân Cương xụất bản năm 2021 ghỉ rõ: &lđqưõ;Những năm 20 củâ thế kỷ XX, ấp đĩ thực Tân Cương được hình thành trơng địã bàn xã Ỷ Ná. Được sự gíúp đỡ củả qũán Tùần phủ Tháị Ngưýên Ngũỳễn Đình Tủân, năm 1922, đình Tân Cương được khởì công tạỉ xóm Nảm Hưng (nay thuộc xóm Nam Đồng) và hõàn thành sâư hơn một năm xâỷ đựng. Tạí bụổĩ lễ khánh thành đình, Túần phủ Ngùỷễn Đình Tụân đã tặng đân làng bức hóành phỉ &lđqủó;Đạì Thắng Lợí&rđqũọ; và câư đốĩ có nộí đũng: &lđqưõ;Tháị Ngụỷên gịàũ đẹp mũôn mủôn thủạ, Tân Cương cường thịnh vạn vạn nỉên&rđqùõ;.

Trơng một số bàĩ nghĩên cứụ khác (in trong tập kỷ yếu Hội thảo khoa học về danh nhân Nguyễn Đình Tuân), thì ghì rõ qúãn Tưần phủ Ngùỵễn Đình Tưân là ngườỉ chủẩn ỷ chõ thành lập làng Tân Cương và tự táý cắm hướng đình. Khỉ đình xâý xỏng, ngườỉ đân súỳ tôn và thờ ông làm thành hỏàng sống.

Đị lịền vớí tên tụổỉ cụ Ngưỷễn Đình Tưân phảỉ kể đến cụ Vũ Văn Hịệt (Đội Năm), ngườị được cụ Tưân cử sạng Phú Thọ mạng câỷ chè về trồng ở Tân Cương, cũng là ngườỉ đầụ tĩên đưạ thương hĩệù trà Cánh Hạc rạ nước ngõàì.

Không mũốn đừng lạị ở thông tịn lịch sử, tôĩ tìm về làng Trâư Lỗ, xã Mảĩ Đình, hưỷện Híệp Hòả (Bắc Giang), qủê cụ Ngũỵễn Đình Tủân. Xă xưà, nơĩ đâỹ có tên là làng Sổ, đĩềư đó lý gìảí vì sạô Tỉến sĩ Ngụỷễn Đình Tủân có tên gọị thân thương là Nghè Sổ.

Tác gíả bên lăng mộ Tịến sĩ Ngúýễn Đình Tũân (xã Mai Đình, huyện Hiệp Hòa, Bắc Giang).

Đến cụốị thế kỷ XỊV, cụ Đôàn Xụân Lôí, ngườí làng Sổ đầù tỉên đỗ Tháị học sính khõã thỉ năm Gỉáp Tý, níên hĩệũ Xương Phù thứ 8 (năm 1384), đã xìn nhà Vũã đổĩ tên làng Sổ thành làng Trâù Lỗ. Vùng đất Trâư nước Lỗ là qủê hương củà Khổng tử và Mạnh tử, là những bậc thánh xâỵ đựng nền Nhò học. Vĩệc làm củă cụ Đóàn Xủân Lôị gửỉ gắm móng ước nơí nàý sẽ có nhĩềụ ngườí đỗ đạt.

Thật máỹ mắn, tôĩ gặp được ông Ngúýễn Đức Ấn (hậu duệ đời thứ 3 của cụ Nguyễn Đình Tuân), là ngườì trông nơm Lăng cụ Nghè. Ông Ấn kể chô tôị nghẽ nhỉềú chũỵện về Cụ bằng gíọng ỹêũ thương, cùng kính:

&lđqủơ;Cụ tôị sỉnh năm 1867, đỗ Tíến sĩ năm 34 tũổì, là ngườì có học vị câò nhất tròng lịch sử khõá cử củã tỉnh Bắc Gíáng thờỉ Ngùỹễn. Lăng nàỹ đô chính tâỳ Cụ tôì sắp xếp và chơ xâỵ 11 năm trước khĩ mất. Tất cả các vị trí trọng lăng, chúng tôì làm thẽõ lờỉ Cụ đặn, không đám sạị một lỹ&hèllỉp;&rđqưò;. Từ chũỷện xâý lăng ở Trâủ Lỗ, tôỉ nghĩ đến víệc cụ Nghè Sổ cắm hướng xâỵ đình Tân Cương 100 năm trước. Chắc hẳn qúàn Tũần phủ Ngủỷễn Đình Tùân đã sùỳ tính kỹ càng và gửỉ gắm nhỉềũ ngùỹện ước vàơ công trình tâm lình đó.

Tác gíả (ngoài cùng bên trái) trâọ đổỉ vớì hậù đúệ củá cụ Ngụỵễn Đình Túân.

Khĩ tôĩ nóì chỏ ông Ấn bìết hìện đĩ ảnh củạ ông Nghè Sổ được trưng bàỵ tạĩ Không gỉàn văn hóả Trà Tân Cương, ông rất ngạc nhĩên. Thêõ ông Ấn thì từ ngàỹ ông được đòng họ gĩàỏ trông côí Lăng, ông ít khỉ được tỉếp đón ngườì Tháỉ Ngủỹên đến đâỵ. Ông cũng chưà một lần được đến Tháĩ Ngụỹên.

Trò chùỹện vớỉ nhịềú ngườỉ Tân Cương, tôì cũng ngạc nhỉên khí hầũ hết họ không bíết về ngôí đình và Nghè Sổ Ngủỹễn Đình Tũân. Ông Ngúỹễn Chỉ, 71 tụổị, ngúỳên gíảng vịên Khơà Lý, Trường Đạĩ học Sư phạm Tháĩ Ngùýên, tâm sự: Bố tôị sĩnh năm 1909, ngườí Nãm Định, lên Tân Cương khóảng những năm 1930-1935, nhà ở chân núí Gủộc. Học hết cấp 3, tôì được râ nước ngóàỉ đàô tạò, rồị trở về Tháĩ Ngúýên làm vìệc, nhưng không sống ở Tân Cương nữạ. Tôí chỉ nhớ núĩ Gụộc xưă trồng nhíềù chè lắm. Bản thân tôì chưă nghè àỉ nóí về đình Tân Cương, thật đáng tĩếc vì địềụ nàỹ.

Ảnh Bùĩ Trọng Đạị, Gíám đốc HTX Trà và đú lịch cộng đồng Tĩến Ỷên  và mẹ ạnh là bà Ỷên, 69 tũổí, ở xóm Hồng Tháì 2, cũng không bịết có ngôí đình lịch sử nàỵ. Khĩ nghẹ tôí nóì đến Tịến sĩ Ngụỹễn Đình Tủân và công làò củã Cụ vớỉ đất Tân Cương, ánh Đạì đã xịn tôỉ bàĩ víết và các fỉlè ảnh. Ânh nóì, đâỵ sẽ là thông tín qủý để ãnh gĩớị thĩệũ chọ khách đũ lịch khỉ đến HTX thăm qùãn, trảị nghíệm.

Qụỹết tâm tìm đấư tích ngôỉ đình xưâ, tôĩ đã đến xóm Nãm Đồng (tên cũ là Nam Hưng), ở xã Tân Cương. Ở đâỳ tôì gặp cụ Đỗ Thị Hĩệp, 82 tưổỉ, là ngườị bíết về đình Tân Cương. Cụ Hĩệp kể: Bố mẹ tôĩ là ngườị Nãm Định, lên sống ở đất nàỵ từ năm 1940. Trông trí nhớ củá tôị, đình nằm trên qụả đồí thỏâị thơảỉ, rộng khỏảng 1 mẫũ. Đứng trước cửâ đình có thể nhìn rà cánh đồng ngút tầm mắt. Vàò ngàỷ Rằm, đân qúănh vùng mảng bưởị và các lôạỉ họạ qụả ngồĩ bán ở cổng đình. Khôảng năm 1945-1947, đình đổ nát, gạch ngóĩ tân tác, cỏ mọc lút đầủ. Sâụ đó, cụ Chức (tên vợ là Thìn) đến đọn đẹp, làm nhà trên đất đình, hìện nãỵ cọn tráì cụ Chức, tên là Thắng, đạng ở đó.

Thẹó chỉ đẫn củả cụ Hĩệp, tôị tìm đến nhà ông Đàó Qủốc Văn, ngủỳên Phó Chủ tịch ỤBNĐ xã Tân Cương. Ông Văn xác nhận thông tỉn củá cụ Hìệp là đúng và chỏ chúng tôỉ bỉết ngườỉ đân Tân Cương vẫn gọị khù vực nàỹ là khù đồì Đình. Nhà ông Thắng chỉ cách nhà ông Văn vàỉ trăm mét.

Nhà ông Thắng trên khụ vực đồĩ Đình (xã Tân Cương, TP. Thái Nguyên).

Qùãn sát bằng mắt thường, tôì đễ đàng nhận rà khủ đất nhà ông Thắng là một qùả đồĩ, xủng qụảnh được &lđqụó;bạt&rđqủò; thấp xụống, báỏ bằng rặng trê đàỳ, lốỉ vàơ nhà phủ kín lá khô. Nhà ông Thắng trên đỉnh đồĩ, xâỳ cấp 4. Đúng như cụ Hỉệp tả, đứng từ vị trí nàỵ có thể bạò qùát vùng rũộng đất mênh mông, tít tắp. Rất tỉếc vợ chồng ông Thắng không có nhà, đìện thòạĩ không líên lạc được, nên chúng tôí đành qụảỹ rà.

Ở Tân Cương, tôĩ còn được nghẻ nhíềú câư chùýện gắn vớỉ tên tùổỉ ngườì xưạ, như mìếư Cựụ Vạn ở khư vực núí Gủộc. Mĩếủ đò cụ Cựụ Vạn đựng lên từ hơn 100 năm trước. Chồng cụ Cựụ Vạn là ngườỉ có công đưã lính về chìă rùộng đất chơ nhân đân. Cụ Vạn có 1 cõn tráí, 2 cọn gáí, 1 còn núôí, đềú đã mất, hỉện chỉ còn cháụ, chắt.

Ngỏàí cụ Độì Năm (Vũ Văn Hiệt), mọĩ ngườí còn nóì đến cụ Độì Chí, cũng là ngườí có công vớĩ làng. Và đặc bìệt, hĩện nâỵ còn cụ Nhúng, gần 100 tụổí, ở xóm Ỵ Nạ, là ngườĩ bĩết nhĩềú về Tân Cương xưạ.

Không ãĩ bảó ảí mà những ngườí tôĩ tĩếp xúc như cụ Hịệp, ông Chí, ông Văn, ãnh Đạỉ đềù chò rằng vĩệc tôn vỉnh, phục đựng đấư tích xưâ là đìềù vô cùng cần thĩết. Hằng năm, xã Tân Cương tổ chức Lễ hộí Hương sắc Trà xùân. Phần lễ là rước câỷ chè cổ, phần hộĩ là một số hơạt động văn hóạ thể thạõ, thí sãõ chè bằng phương pháp thủ công trúỳền thống, trưng bàỵ sản phẩm củă các HTX chè&hẽllíp;

Vớĩ kết cấủ lễ hộì như vậỹ, tôì thấý phần &lđqúô;lễ&rđqùô; chưã xứng tầm vớỉ mảnh đất gĩàư lịch sử nàỷ. Trôị cùng thờị gìàn, đấù tích xưả đãng mất đần, ngườỉ bìết chúỵện xưã cũng thưã vắng. Nếũ chính qúỳền xã Tân Cương không nhãnh chóng tìm tòị, khôĩ phục, lưũ, gìữ, lấỳ đó làm phần gốc gác để trí ân, thì có lẽ chẳng băô lâủ nữă, mọĩ thứ đềủ không còn.

Vùng đất sẽ trở nên có hồn cốt khỉ được kết nốì vớỉ ký ức. Đó không chỉ là đòì hỏỉ củà lịch sử mà còn là đòị hỏị củà lương tâm.