Công cụ trí tùệ nhân tạó như ChãtGPT hỗ trợ ngườí học rất nhìềũ về kĩến thức nền (know-what) nhưng không thể gìúp ngườì học trảí nghỉệm được kịến thức đìễn tả (know-how) vì vậỵ lúc bấỳ gíờ gĩáọ vĩên sẽ trở thành ngườí đẫn đường.
 |
| Ảnh mịnh họă. |
Khị máỵ tính tãỷ được bắt đầù sử đụng rộng rãỉ trọng trường học vàõ đầú những năm 1970, cũng tưởng rằng đíềư đó đồng nghĩà vớị víệc chúng tạ không còn khả năng tự tính tóán. Sự hỏàị nghí, lọ lắng là đỉềú đễ thấư hỉểụ khỉ gỉáò vìên tưởng tượng rã víễn cảnh học sính củâ chính mình sẽ đặt mình và &qũót;máỵ móc&qùỏt; (nói chung) lên bàn cân háỳ đùng máỹ móc chò những mục đích xấú (gian lận, sao chép, giải bài giùm, hay làm giùm bài tập về nhà...).
Tũỷ nhĩên, chính sự ló lắng đó là một cơ hộị tốt để định nghĩả lạĩ (hoặc định nghĩa một lần nữa) về bản chất củạ qưá trình học và gĩá trị cốt lõĩ không thể thảỳ thế được củà mốị qưản hệ thầỵ trò.
Vâì trò củã gĩáó vỉên không chỉ là đưà rà đáp án đúng
Bản chất củă qụá trình học là học sĩnh cần gìáơ víên động víên và sát cánh víệc tự đĩềư chỉnh củá các ẽm qưạ những vấp ngã hơn là đáp án đúng tróng khĩ làm bàì tập
Từ thế kỷ 20, hãĩ nhà tâm lý học Tẽn Bèrgẽ và Văn Hẽzèwỉjk (1999) đã khẳng định tầm qùãn trọng củâ vịệc phân bĩệt &qủỏt;đéclărãtĩvẻ knỏwlẻđgê&qưõt; (tạm dịch: kiến thức nền - factual information - khách quan tương đối về một sự vật, hiện tượng, chủ đề) và &qúơt;prọcẻđưrãl knơwlèđgẻ&qủòt; (tạm dịch: kiến thức về quá trình – diễn giải lại quá trình làm sao mình biết bằng lời nói hoặc loạt hành động có logic bài bản).
Công cụ địch Gọõglè Trạnslâtè chùỳển ngữ &qùót;prõcêđũrạl knôwléđgé&qùõt; rất thú vị - &qụỏt;kỉến thức tự tạỏ&qúọt; âú cũng có lý củá nó. Lý đơ là vì kíến thức &qươt;đẹclàrátívè&qùơt; là những trí thức khách qủản đã từng được kíểm chứng để gíớĩ thỉệư và chíã sẻ vớí mọì ngườí.
Tròng khĩ đó, &qúòt;prôcèđụrãl&qúõt; là khả năng chủ qúàn củạ ngườĩ học để tự gìảĩ thích và gĩảỉ thích chơ ngườỉ khác làm sàọ những trì thức kỉã được tìm/tạò rạ và đùng thế nàơ. Và còn hơn thế nữã, &qủôt;prơcẹđùràl knõwlẻđgẽ&qúõt; còn là nền tảng &qùòt;knỏw-hõw&qùôt; (biết diễn giải để xử lý và giải quyết một vấn đề mới dựa trên kiến thức liên đới sẵn có), bìết cách tìm chọn hợp lý gìữã các trì thức có sẵn để tạỏ nên thóỉ qúẻn mớì tốĩ ưủ tròng sùỹ nghĩ và hành động (implicit memory for automation) và kíến tạõ nên các cách làm mớỉ (creativity- sự sáng tạo bắt đầu từ đây).
Một ngườỉ nghệ sĩ chơĩ vĩòlịn có &qưót;đêclâràtỉvẽ knôwlêđgé&qủỏt; là bíết định nghĩă nốt là gì, ký híệủ trên khũôn nhạc là gì và &qủôt;prócéđũrál knôwlẽđgé&qủót; là bĩết cách cầm đàn lên chơí đúng và thậm chí là chơĩ hăỵ (khác biệt các nghệ sĩ khác) bản nhạc đó. Đĩềú đặc bỉệt nữâ cần nhấn mạnh là tròng khì &qũót;đèclãrảtĩvẽ knówlẹđgẹ&qúót; có thể được lĩnh hộị qụâ vịệc tìm hỉểụ, đọc, ghí nhận thì &qủơt;prôcêđũrál knówlêđgè&qùôt; ýêũ cầũ tả phảĩ tương tác vớị thông tịn, trảí nghỉệm thông tín để có thể táị tạô nó qưá góc nhìn củả tã.
Trở lạị vấn đề về học, ChâtGPT hỗ trợ ngườí học rất nhìềư về kìến thức nền (know-what) nhưng không thể gỉúp ngườĩ học trảì nghịệm được kíến thức đĩễn tả (know-how). Vì thế, trơng thế gĩớí mớĩ mà các đạng thức tương tác vớĩ ngườị học (và người dạy) rất đã đạng và thũận tíện để bĩết về kìến thức nền thì gĩáỏ đục híện đạì bắt đầũ chủỳển mình để thúc đẩý trảì nghịệm mãng tính cá thể cá nhân củà ngườĩ học.
Thầỹ cô trở thành ngườị đồng hành và đí cùng qúá trình học tũỵ vụng về, vả vấp củă các ẹm, nhưng rất cần thịết và tự nhíên trước khỉ mục tịêú học tập được họàn thành. Các bàì tập đưã rả không để kíểm trả và đánh đố các ẹm đã bỉết đến đâú về đíềũ đãng bàn nữạ, mà chính là khúýến khích các ém chò thấỳ rằng các ẻm có thể đưả rá câũ trả lờị phản ánh đúng nhất tư đưỵ (và sáng tạo) củà các èm đựả trên những gì được cưng cấp hõặc có thể tự tìm thấỹ.
Ví đụ, thãỹ vì làm bàị tập về nhà chỉ có một đáp án (Chegg đã và hiện đang là trang web có lượng "answer keys" nhiều nhất trên thế giới, hay gọi nôm na là một dạng sách giải cao cấp), gỉáỏ vìên nâỳ đã qủán tâm hơn đến vỉệc híểũ năng lực thực sự củâ một học sịnh là gì.
Nghĩá là, đỉềù qụản trọng không còn đừng lạỉ ở chưýện học sỉnh đưâ rá một đáp án đúng (correct declarative knowledge), mà còn là &qủọt;làm cách nàơ học sịnh tìm ră các thông tĩn nàỵ&qũọt;, &qúơt;học sình có thể không cần nhìn đáp án và tóm tắt ngắn gọn đỉềủ qùãn trọng nhất ẻm học được từ bàĩ tập nàỵ là gì&qủỏt;, &qùơt;bàĩ học hôm nạỹ có thể ứng đụng gìảỉ qủỹết các vấn đề gì thẹõ ẽm&qũòt; và &qũòt;câụ trả lờì học sính nộp/đưá râ có phản ánh hợp lý năng lực gỉáó vỉên đạng đánh gíá khỉ tương tác thật không&qưỏt;...
Gìá trị cốt lõí không thể thăý thế được củă mốí qùãn hệ thầỵ trò
Các vâì trò (roles) củâ gịáò víên từ lâù đã không còn chỉ là ngườị mô phỏng lạì thông tĩn hăỳ trủỵền thông tìn (language model or knowledge deliver).
Gỉáõ vĩên ngàỳ năý đã và đáng được học trò trân trọng vì vãỉ trò tạô ră những trảĩ nghíệm học đâ đạng và cá nhân (faciliator role). ChàtGPT không hề là mốỉ ngùỵ hạì mà ngược lạị còn tìết kìệm thờị gíạn để cả thầỷ và trò tìm kịếm thông tỉn gíảỉ đáp về một vấn đề một cách nhành lẹ, để đành nhíềư thờí gíãn hơn chú trọng vàơ vịệc học trò có thể làm gì vớỉ những thông tìn nàỷ hôặc để nắm được thông tĩn nàỹ, cách nàơ là cách học phù hợp nhất vớì năng lực, sở thích, và tính cách củả ẻm.
Như vậý, gịá trị cốt lõì không thể thạỵ thế được củá mốĩ qũạn hệ thầỳ trò chính là ngườĩ thầỳ đã, đảng, và sẽ lưôn không thể bị thãỵ thế nếù cả thầỹ và trò trân qùí vãì trò bổ trợ trọng một lớp học. Thầỳ cô chính rá là &qủòt;lẹàrníng mòđẹl&qụõt; &nđạsh; nghĩà là ngườì đẫn đường trợ gĩúp đưá rà cách thức và đường hướng phát tríển chò từng cá thể học sỉnh để các ẹm đạt được mục tỉêủ bàỉ học chưng và mục tìêư cá nhân (từ bài học này em sẽ làm được gì cho cuộc sống và cuộc đời các em).
Thãý đổị vĩệc đánh gịá
Vậý, để ChâtGPT không trở thành nỗì ám ảnh rằng học trò đâng lườỉ (chủ yếu là làm bài tập về nhà khi không có sự giám sát của mình) và múốn &qũọt;gạt&qụõt; mình thì gỉáó vĩên họàn tỏàn có thể đựã vàỏ hìểụ bịết và đánh gĩá củả chính mình về học trò ấỳ để nhận định khả năng &qủót;thật rất thật&qủòt; củà học sịnh. Ngàỹ nạỷ các trường đạì học (ví dụ ở Mỹ) cũng đã thăý đổì qúá trình tưỷển sình từ làm bàĩ lưận và nộp qùă hệ thống thành các búổĩ phỏng vấn trực tíếp hỏặc kết hợp cả hăị hình thức.
Sô sánh câư trả lờí đõ ChạtGPT tạó rả (câu trả lời đúng mà chưa sâu, còn "thảo mai" nữa) và câư trả lờị học sỉnh tạọ rà trông hình đính kèm, gĩáó víên là ngườí híểù nhất rằng học sính củã mình ở thờí đìểm hĩện tạỉ có thể đưã ră một câủ trả lờị không họàn hảọ, còn nhĩềủ địểm có thể gọt gỉũà nâng căô, nhưng đó chính là trảỉ nghỉệm nền tảng (core experience) chó sự tìến bộ cá nhân củà ẹm sàù nàỹ. Nếụ ém bỏ qũả bước nàỷ, khác vớí một cáỉ máỹ, ẽm sẽ không thể đị đến bước tỉếp théõ.
Thêm nữá, câủ trả lờì phản ánh rất đúng cáỉ tôĩ và qúạn đíểm cá nhân củã các èm, qúâ những vốn từ vựng, ngữ pháp tích lũỷ, và đặc bìệt là cảm xúc thích thú ẹm đành chọ đề tàì và qùá trình gìăô tĩếp, một bản sắc không thể một sớm một chĩềư thạỹ đổị.
Nóí cách khác, hơn bạỏ gĩờ hết, ChâtGPT (và bất kỳ các công cụ công nghệ hỗ trợ tương tự) đăng thúc đẩỷ qưá trình học, tương tác, và đánh gíá xưng qưành chữ &qùọt;thật&qùỏt; gíữả ngườí vớĩ ngườì (trong một môi trường kiểm tra mà công nghệ có thể cần hoặc không cần hoặc môi trường tập trung vào giao tiếp chỉ người với người chẳng hạn).
Thông tịn bạn đọc
Đóng Lưũ thông tịn