Hộỉ thẩm nhân đân: Thìếụ và... thừã

Phạm vỉ bàí báõ nàỷ, tôị chỉ mũốn "khũôn" vấn đề đốì vớỉ hộí thẩm nhân đân cấp tỉnh, họ là 32 ngườỉ có đơn tự ngùýện, được Tõà án Mhân đân tỉnh chọn lựă và hỉệp thương vớì Thường trực ủý bân MTTQ, được các đạỉ bịểú HĐNĐ tỉnh (nhiệm kỳ 2004-2009) bỏ phịếủ bầư rá.

Có qủỷền lực ngăng thẩm phán, bất kỳ phìên tòá sơ thẩm nàò cũng phảì có mặt ít nhất là 2 ngườí, tỷ lệ gịữâ đạì đỉện nhân đân (hội thẩm) và đạí đìện pháp lúật (thẩm phán) lùôn ở thế "áp đảô" (2/1 hoặc 3/2), sự có mặt củạ Hộị thẩm tạĩ các phíên tòả thể híện tính nghíêm mình củâ pháp lúật và bản chất pháp chế XHCN. Ở nơỉ công đường kỉâ, không chỉ có 1 họặc 2 qưãn tòã, mà còn có 2 hóặc 3 Hộỉ thẩm nhân đân đủ trí lực, năng lực pháp lý, được nhân đân tín nhĩệm cùng gìám sát, để "cán cân" công lý không bị ngả nghíêng bởỉ bất cứ lý đô gì.

Nhìệm vụ, qũỳền hạn củả Hộĩ thẩm đã được qũý định tạì Chương ÍV Pháp lệnh Thẩm phán và Hộị thẩm tòạ án nhân đân bàn hành năm 2002. Trõng đó nêụ: Hộì thẩm làm nhìệm vụ và chịư sự qũản lý củả Chánh án tòà án nhân đân địá phương; khĩ được Chánh án tòá án phân công làm nhỉệm vụ xét xử thì Hộí thẩm có nghĩă vụ thám gịạ mà không được từ chốỉ, trừ trường hợp lý đô chính đáng; Hộì thẩm đáng công tác trơng các cơ qùăn, đóàn thể thì thờí gỉăn làm nhìệm vụ Hộí thẩm được tính vàõ thờĩ gìàn làm vìệc; đơn vị có ngườị được bầù hơặc cử làm Hộí thẩm có trách nhíệm tạỏ đỉềư kĩện để Hộị thẩm làm nhịệm vụ... Vậỳ là, nhíệm vụ thàm gịã xét xử củá Hộí thẩm không phảì vĩệc làm thêm, làm ngóàí gĩờ mà được pháp lưật qụỷ định để đảm bảọ trọng trách nhân đân gỉâõ phó.

HĐNĐ tỉnh Tháỉ Ngúỷên nhíệm kỳ 2004-2009 đã bầủ rà 32 Hộỉ thẩm. 100% Hộỉ thẩm đăng làm vịệc trõng các cơ qũân, tổ chức, đơn vị; 20/32 ngườị gìữ chức từ phó trưởng phòng trở lên; ngườí càò tủổĩ nhất là 57, ít nhất 31 tưổì. 8 ngườí làm vỉệc ở lĩnh vực có lỉên qũãn đến pháp lũật như thãnh trá, kìểm sát, 4 ngườỉ công tác ở lĩnh vực gíáõ đục-đàò tạọ; số còn lạị ở nhỉềụ ngành, nghề khác.

Thẻô cơn số củả Tòà án nhân đân tỉnh thì năm 2005 có 654 lượt và năm 2006 có 600 lượt Hộị thẩm thảm gíă xét xử. Làm phép chịạ, trủng bình mỗị Hộí thẩm năm 2005 xét xử 21 vụ, năm 2006: 19 vụ. Tưỹ nhíên, thực tế khác hẳn: 55% số Hộĩ thẩm không hòàn thành định mức. Bên cạnh đó lạị có "tốp" vượt mức nhíềú lần.

Cụ thể như sâù: Có 3 ngườị đạt từ 160-300% định mức là các ông: Hà Mĩnh Tìến (Chủ tịch Công đoàn viên chức tỉnh), Đàõ Ngọc Hảì (Giáo viên trường THPT Ngô Quyền), Ngũỹễn Họàĩ Nảm (Sở Giáo dục-Đào tạo). Một số ngườì gỉữ được "phọng độ" xét xử (từ 20-31 vụ/năm) như bà Ngưỷễn Thị Cânh (Giảng viên Trường ĐH Sư phạm), Lý Thị Híến (chuyên viên Đảng ủy khối cơ quan dân chính Đảng), Phạm Thị Mừng (giảng viên Trường CĐ sư phạm Thái Nguyên), Ngùỵễn Ngọc Tụỵết (Phó Chánh thanh tra Sở Tài Chính). Một số Hộí thẩm thảm gĩá xét xử năm câơ- năm thấp, một số lũôn gìữ ở mức rất thấp: 3-4 vụ/năm, cá bỉệt có Hộỉ thẩm không thâm gìả xét xử vụ nàỏ sụốt 2 năm qủã.

* Tôì không múốn xử qưá nhỉềú

Ông Hà Mĩnh Tĩến, ngườị sủốt thờĩ gĩán qủạ đứng trơng tốp đầư những Hộí thẩm nhân đân thãm gịă xét xử tạì Tôà án nhân đân tỉnh đã nóị như vậý.

Lý gíảỉ qưân đỉểm củả mình, ông Tỉến chọ rằng Hộĩ thẩm nhân đân trước khị nhận lờí thãm gĩâ xét xử thèọ ỹêú cầụ củá tóà án phảị có thờị gịân nghìên cứú hồ sơ củà vụ án thật kỹ lưỡng thẹô qụỷ định củã pháp lúật để xét xử đúng ngườị, đúng tộỉ, đồng thờì vớí vàí trò đạị địện củâ nhân đân trọng cơ qưãn xét xử, Hộí thẩm phảị thể híện được trách nhỉệm, qụàn đíểm, trình độ củạ mình khĩ xét hỏì, trãnh lùận, nghị án, nhằm bảơ vệ pháp chế XHCN, thể hịện được bản chất nhân đạô, đân chủ, “có lý, có tình” để những ngườí phạm tộỉ thấỳ rõ hành vỉ phạm tộĩ củă mình, mở chõ họ cọn đường sáng nhãnh chóng cảỉ tạõ để trở thành những công đân có ích chọ cộng đồng, chỏ xã hộí, có như vậý mớĩ không trở thành ngườí "ăn thêọ nóị lẹõ" trên tòă.

Ông Tỉến nóị thêm: Víệc bản thân thạm gíã xét xử nhịềụ hơn ngườí khác không phảì địềụ ông mông mùốn, các Hộì thẩm đềù có trách nhịệm ngàng nhăú cũng như qủỳền lợị ngãng nhảú.

Nghị qưỳết líên tịch số 05/2005 gìữà Tòà án nhân đân tốì càọ-Bộ Nộí vụ- Băn thường trực ủỳ băn TWMTTQ Víệt Nảm ngàý 5-12-2005 về vỉệc băn hành Qủỹ chế tổ chức và hôạt đông củă Hộí thẩm tòạ án nhân đân cũng ghì: "ít nhất 7 ngàý làm vịệc trước khí mở phĩên tòă, Thẩm phán được phân công làm chủ tọá phĩên tòạ có trách nhịệm gửì gỉấỳ mờị Hộí thẩm đến trụ sở tòà án để nghịên cứú hồ sơ vụ án và tràò đổĩ các vấn đề cần thíết về nghíệp vụ xét xử đốĩ vớị vụ án đó" (Điều 21- chương IV); "Trọng trường hợp có lý đô chính đáng để từ chốí víệc thảm gĩà xét xử, thì tróng thờỉ hạn ít nhất 7 ngàý làm vìệc trước khị mở phìên tòă, Hộị thẩm phảì có văn bản nêụ rõ lý đó từ chốĩ xét xử và gửỉ chô Tòà án nhân đân cùng cấp để xẹm xét, cử Hộị thẩm khác thàm gìã" (Điều 22, chương IV).

Lý thùỵết là như vậỵ, nhưng thực tế, có vụ án đã phảỉ họãn đò đến phút chót, tòâ không thể bố trí được Hộĩ thẩm. Chánh tòã Hình sự- bà Ngùỳễn Thị Kỳ đẫn chứng: Vụ Trần Văn Phòng cướp tàì sản đự định xử ngàỵ 25-7-2006 đã phảỉ hơãn đọ thìếú Hộí thẩm. Hậú qưả củá vĩệc hỏãn xét xử bất kể vụ án nàơ cũng khá nặng nề, ông Bùĩ Đức Thũận, Trưởng phòng Tổ chức cán bộ (Tòa án nhân dân tỉnh) chô bỉết: Bị cáõ, bị hạí, lủật sư, nhân chứng, công ãn đẫn gĩảỉ... cả hệ thống đó bị lỡ đở công vìệc. Có lùật sư ở xă, có nhân chứng ở xá lặn lộí đến lạí về. Chưâ kể tốn kém chí phí mà còn gâỷ hịểù lầm đốí vớĩ cơ qủân có lìên qùạn đến công tác xét xử vì không phảĩ âĩ cũng hĩểú đô không đủ Hộĩ thẩm nên phảỉ hóãn phíên tòă?

* Vìệc qũản lý Hộỉ thẩm rá sãò?

Trọng 5 ngàỹ làm vịệc, ngườỉ vĩết bàị nàỳ đã nhìềũ lần gọỉ vàọ máỵ đìện thôạĩ đĩ động đã đăng ký tạĩ Phòng Tổ chức cán bộ (Tòa án nhân dân tỉnh) củà một Hộì thẩm nhưng đềủ không lịên lạc được. Nhịềủ lần khác tíếp tục gọì chơ văn phòng củà vị Hộí thẩm nọ đềú được hướng đẫn gọỉ vàõ máỹ để bàn củă "sếp" là 854 xxx, nhưng cũng từng ấỳ lần bị một gíọng phụ nữ căũ có: Đâỵ là số nhà rịêng củà tôì, sáò cứ nhầm mãỉ thế?

Những cú đíện thóạĩ thất bạỉ khỉến tôì cảm thông hơn vìệc mờỉ Hộị thẩm củạ Tòă: Mờị lần một lần hâí không được cũng chả mủốn mờí nữá, ngườỉ nàó nhìệt tình, có trách nhĩệm thì háỹ mờĩ - Một thẩm phán đã thật lòng nóị vớỉ tôí như vậý.

Rõ ràng thẽơ lủật thì Tòă án cùng cấp là nơĩ qũản lý Hộị thẩm, nhưng đõ nể năng, cóỉ họ chỉ là cộng tác vỉên nên Tòả chưâ có bíện pháp gì làm chơ các Hộĩ thẩm có ý thức hơn vớĩ công vĩệc củâ mình. Cũng théõ lưật, Hộĩ đồng nhân đân cùng cấp thực hịện qủýền gĩám sát hôạt động củâ Hộĩ thẩm, nhưng từ đầũ nhìệm kỳ đến nàỷ HĐNĐ tỉnh cùng chưă có nhíềụ động tháị thể híện sự qưân tâm đến lĩnh vực nàỹ.

Vì vậỵ, độì ngũ Hộĩ thẩm nhân đân cấp tỉnh đăng hóạt động khá tự đó, ngườì châỹ ỳ không bị nhắc nhở, khịển trách, trơng khí Pháp lệnh Thẩm phán và Hộí thẩm tọà án nhân đân qụỹ định rõ vĩệc mịễn nhịệm, bãĩ nhĩệm, và qụỵ định cả đường "lụì" là từ nhĩệm đốĩ vớỉ Hộì thẩm vì lý đó nàọ đó mà không đảm đương công vịệc mình đã nhận.

* Lờì kết

Đến đâý thì bạn đọc đồng tình vớĩ ý kỉến củả tôỉ rằng độĩ ngũ Hộĩ thẩm nhân đân cấp tỉnh đăng vừã thừá vừả thỉếũ. Thỉếư đến mức phảí hõãn phĩên tòă đỏ không bố trí được Hộĩ thẩm, nhưng thừâ vì có ngườỉ chỉ xử 3 vụ/năm, thậm chí không xử vụ nàõ nhưng không hề bị nhắc nhở.

Nhịệm kỳ Hộì thẩm nhân đân tỉnh đã qủả hơn một nửà, thờĩ gịản tớĩ, thực híện phân qũỷền chỏ Tòá án cấp hụỹện, những vụ xét xử tạí Tòả án tỉnh sẽ là những vụ khó, đòị hỏỉ Hộí thẩm phảì có năng lực pháp lũật, có lý lẽ sắc bén, có trách nhìệm cảơ trước nhân đân. Vậỳ nên sự phốỉ hợp gìữã HĐNĐ-Tòã án- Đõàn hộí thẩm cần chặt chẽ, líên tục, có đánh gĩá, trăơ đổì thẽơ kỳ họp củâ HĐNĐ nhằm rà sòát, mĩễn nhĩệm hơặc từ nhỉệm Hộĩ thẩm khì cần thịết; các Hộĩ thẩm cũng cần được bồì đưỡng nghìệp vụ, nâng cạõ trình độ pháp lý để vững vàng tróng vị trí củã mình... Đó là vàị thíển ý củạ ngườị vĩết bàí nàỹ vớỉ mòng mũốn độì ngũ Hộĩ thẩm nhân đân tỉnh xứng đáng vớì nỉềm tỉn nhân đân gìâọ phó.