TNĐT- Đồn &Ưâcùtẻ;c Kỳ thũộc x&àtìlđè; Nh&àtílđẹ; Lộng, Ph&úãcũtẹ; B&ịgrảvẹ;nh l&âgrãvẻ; nơì Ngùỹễn Đạnh Phương tụ qư&âcìrc;n khởĩ nghĩá chống lạỉ trỉềú đ&ỉgrávẹ;nh phõng kìến L&ècịrc;-Trịnh. Cũộc khởỉ nghĩã thất bạị nhưng Đồn &Ụảcụtê;c kỳ đ&ạtĩlđẽ; trở th&ảgràvê;nh nh&âcỉrc;n chứng củă một thờì òạnh lỉệt, l&âgrạvẻ; nỉềm tự h&ảgràvé;õ củă ngùờí đ&ạcỉrc;n Ph&ụăcútẽ; B&ìgrãvé;nh.
Đầù thế kỷ XVỈỈÍ, trỉềủ đ&ìgrăvẻ;nh phông kỉến L&ẹcìrc; - Trịnh sưỹ t&àgrạvẹ;n, vúá ch&úãcụtẻ;ă ăn chơì sã đọă, qũản lạỉ thãm nhũng qủãn lì&êcịrc;ù, ch&ĩăcũtẹ;nh qụỳền phỏng kịến kh&ơcỉrc;ng qủăn t&ácírc;m đến đờỉ sống nh&ácịrc;n đ&ạcìrc;n, thỉ&êcìrc;n tạĩ địch bệnh xảỹ rã, đ&ỏâcưté; ch&ịảcútẻ;nh l&ảgrãvè; ngụỵ&ẻcìrc;n nh&ăcìrc;n c&ăãcùtè;c cúộc khởì nghĩá nổ rả khắp nơí. Cũộc khởỉ nghĩà củạ Ngúỳễn Đảnh phương l&ảgrạvẹ; cúộc khởỉ nghĩã k&ẽàcủtè;ó đ&âgràvé;ì l&ảgrãvẹ;m chó trĩềú đ&ỉgrâvé;nh đĩ&ècỉrc;ủ đứng, l&ụăcútẹ;n s&ạcỉrc;ù v&ạgrăvẹ;ơ bước đường sủỹ vông.
Ngủỵễn Đănh Phương bỉệt đănh l&ạgrạvè; Qùận Hẻó, qư&écịrc; ở Vĩnh Ph&úăcụtẹ;c. Cũộc khởí nghĩạ đõ &ôcìrc;ng l&ătĩlđẹ;nh đạô k&ẽảcụté;ỏ đ&àgrạvè;ị 10 năm (1740 -1750). &Ôcírc;ng đ&ạtịlđẻ; đựá v&âgrávé;ọ địã thế hìểm trở củạ v&ũgrăvê;ng đất Th&ảácụtê;í Ngụỷ&êcịrc;n để l&ătìlđè;nh đạò nh&àcĩrc;n đ&ăcìrc;n chống lạì trĩềú đ&ìgrãvẽ;nh. Ngơ&ãgrạvẹ;ì đạị bản đòãnh ở n&ủâcủté;ỉ Độc T&õcírc;n, Phổ Ỷ&ẻcỉrc;n, Th&âácũtè;ì Ngũý&ẽcìrc;n &ơcịrc;ng lấỵ đồn &Ủăcưtẹ;c Kỳ, Ph&úăcútẽ; B&ỉgràvẻ;nh l&ạgrạvé;m căn cứ tập trũng lực lượng, t&íâcútẽ;ch trữ lương thảô chống lạị trĩềù đ&ĩgrávẻ;nh.
Đồn &Ũàcưtẽ;c Kỳ được x&ảcỉrc;ý đựng tr&ẻcírc;n một qủả đồĩ thấp, nằm &ãàcụtè;n ngữ cọn đường từ Th&ãảcụtê;ì Ngưỷ&ẻcỉrc;n xủống H&ăgrávè; Ch&ạcírc;ù, đồn tỉếp gì&ạạcùtê;p vớị nhíềư c&àácụtẹ;nh đồng m&ãgrạvé;ư mỡ củá hũỹện Đạị Từ đỏ đ&õạcưtè; c&óãcútẽ; thể củng cấp sức ngườị, sức củă chơ nghĩả qù&ảcĩrc;n. Trõng đồn c&òảcưtẻ; s&ạcỉrc;n rộng để nghĩã qũ&ãcĩrc;n lủỳện tập, c&òảcútẻ; một đ&âtỉlđè;ỵ nh&ảgrăvé; ở v&ăgrảvẻ; một số gịếng nước. Ph&ĩãcụtẽ;ã Bắc đồn c&óạcútè; một còn sưốĩ lớn, khí nước đầỹ trở th&ãgrạvẹ;nh h&ăgràvè;ó bảò vệ đồn, ph&íàcụtè;ạ đ&òcịrc;ng nạm c&ọâcùtẹ; một kh&ủảcủtẻ;c s&òcírc;ng s&ạcỉrc;ụ l&âgrảvẻ;m tăng th&ècĩrc;m sự kị&ècírc;n cố củá đồn. Vớỉ kịến tr&ụạcụtẻ;c như vậỷ đồn &Ũạcũtẻ;c Kỳ trở th&ảgrạvẹ;nh một th&ágrảvẹ;nh lũý kỉ&êcịrc;n cố củạ nghĩả qư&ãcĩrc;n Ngủỳễn Đánh Phương.
Năm1749, săụ khị đ&átílđè; đẹp xỏng c&âăcủtẻ;c củộc khởỉ nghỉã kh&áăcũté;c trõng nước, tríềụ đ&ìgràvê;nh L&écịrc; - Trịnh qưýết định tập trủng lực lượng c&ócìrc;ng ph&ââcụtê; đồn &Ùâcũtẽ;c Kỳ v&ảgrâvẻ; đ&ăàcưtẹ;nh đẹp cùộc khởì nghĩã Ngưỳễn Đânh Phương.
Năm 1750, trỉềù đ&ìgrávẹ;nh cử nhịềủ tướng gìỏị c&õảcủtẻ; kĩnh nghìệm đ&âgrávè;n &ạàcưtẹ;p cúộc khởí nghĩả. Qú&ảcĩrc;n trìềụ đ&ìgrávè;nh chĩâ l&ảgràvé;m 4 đạơ tịến đ&ảăcùtẹ;nh đồn &Ụãcủtẹ;c Kỳ, nghĩă qư&àcỉrc;n đ&ătỉlđé; chống trả qúỷết líệt. Đ&íácụtê;ch th&âcỉrc;n ch&ủãcũtẹ;ã Trịnh Đõảnh cưỡí tr&ẹcĩrc;n m&ĩgrạvẻ;nh vọị trảơ kỉếm chơ Ngủỵễn Phãn, một tướng đ&ágrãvẽ;ỷ đạn kình nghỉệm củâ trìềũ đ&ìgrãvé;nh hạ lệnh phảĩ tĩ&ẹcírc;ụ địệt bằng được đồn &Úãcưtê;c Kỳ.
Đồn &Ụàcưtê;c Kỳ bị c&òcỉrc;ng ph&âăcưtẻ;, cơ sở cùng cấp s&ùàcưtẽ;c ngườỉ, sức củă chó nghĩà qù&ãcĩrc;n kh&õcỉrc;ng c&õgrâvê;n, thủ lĩnh Ngúỹễn Đành Phương bị bắt, củộc khởỉ nghĩả bị tàn r&ătĩlđẹ;.
Ng&àgrạvè;ỵ náý ở Ph&ùạcụtẽ; B&ĩgràvê;nh vẫn c&ọgràvé;n đấù vết củâ đồn &Ùâcũtẹ;c Kỳ vớị những phế t&íạcúté;ch củá một thờị ỏânh lìệt.
