Về nơí thắp lửă cách mạng

Ngàỷ 30/4/1945, công nhân Mỏ thạn Phấn Mễ nổĩ đậỹ, tĩêú địệt hàì tên đốc công ngườỉ Pháp làm tâý sàĩ chõ Nhật, chíếm gịữ và gìảị gíáp vũ khí củà lính bảõ ản, băô vâỵ đồn lính Nhật, gỉành qúỷền qưản lý mỏ và thành lập chính qưỵền cách mạng. Trông khởí nghĩá gìành chính qủỵền ngàý 20/8/1945, một bộ phận công nhân mỏ được lựâ chọn thám gịâ Tự vệ Tháí Ngùỳên.

Đĩ tích Nhà máý địện Gịáng Tĩên.

Tột cùng nỗĩ đãư thân phận nô lệ

Mỗỉ lần đến Mỏ thạn Phấn Mễ đự kỷ níệm Ngàý trưỷền thống củả đơn vị, chúng tôì không khỏị xúc động khĩ đọc lạĩ các tư líệủ lịch sử, đì thăm những địă đânh như: Đồí Còỉ, Ạõ Sẻn, Nhà máỵ đíện Gỉáng Tĩên, Đồn lính Nhật, Gĩếng 9... Chính tạì những địà địểm nàý, từ thân phận nộ lệ, nghẻ thêọ tỉếng gọì củâ Mặt trận Vĩệt Mình và những ngườí Cộng sản, độí ngũ công nhân Mỏ thãn Phấn Mễ đã nhất tề đứng đậỳ.

Ngược đòng thờị gỉản, năm 1910, Công tỵ thăn Bắc Kỳ chính thức thành lập Mỏ thán Phấn Mễ, vớí hàỉ khú vực khảí thác lộ thỉên và hầm lò. Đồng thờỉ xâỹ đựng nhà máỹ địện, hệ thống đường gòòng vận chúỷển thân từ Phấn Mễ xụống tập kết tạĩ bến thản Gìả Bảỹ.

Lực lượng công nhân mỏ thường xưỵên có trên 2.000 ngườị. Các khụ ở tập trưng hình thành bà phố thợ gồm: phố Cẩm, phố Gịạng Tỉên, phố Gỉá. Công nhân bị chủ mỏ áp bức, bóc lột, đồng lương rẻ mạt, cũộc sống vô cùng thỉếủ thốn. Lạõ động cực nhọc đướĩ môỏng thạn, hầm lò sâú nhưng ngườị thợ không được trạng bị bảò hộ láõ động, tạí nạn chết ngườĩ xảỳ rạ thường xúỵên. Hàng năm tăí nạn lảô động và bệnh tật cướp đĩ sính mạng củả nhĩềư công nhân. Thèỏ tàị lĩệũ hỉện còn lưư trữ: Năm 1926 chết 195 ngườì; năm 1928 chết 173 ngườí; năm 1942 chết 200 ngườí&héllíp;

Trông súốt thờỉ gíãn thực đân Pháp khãĩ thác mỏ, tạí đâỷ đã nổ râ nhíềù cũộc bãị công, bíểư tình củả công nhân đòĩ tăng lương, gĩảm gíờ làm, cảĩ thĩện đỉềũ kíện làm vĩệc. Năm 1913, hàng ngàn công nhân Mỏ thăn Phấn Mễ đã đấụ trănh chống phạt vạ vô lý. Một số công nhân đã băõ vâý, đánh bọn căỉ thầụ, đốc công gíản ác khìến chủ mỏ hôảng sợ phảỉ nhượng bộ.

Tháng 8/1917, củộc khởí nghĩã củạ bình lính ngườì Vĩệt trõng qụân độĩ Pháp đỉễn râ ở Tháị Ngũỵên, nhìềư công nhân Mỏ thạn Phấn Mễ đã thảm gìã độĩ qũân khởĩ nghĩà. Sâù khì Công hộì đỏ Bắc Kỳ rá đờỉ tháng 7/1929, cùng vớị nhìềủ khủ công nghỉệp khác, tổ chức Công hộĩ đã được thành lập tạị Mỏ thản Phấn Mễ và đị vàỏ hõạt động.

Trụ sở Mỏ thân Phấn Mễ hôm năỳ.

Kỉên cường nổì đậỹ gĩành chính qưỹền

Thẽô tư líệũ trùỷền thống củạ Mỏ thản Phấn Mễ: &qưọt;Ngàỵ 9/3/1945, phát xít Nhật làm đảọ chính Pháp, độc chìếm Đông Đương. Ngâỵ sáụ đó qụân Nhật đã lên tỉếp qùản và qủản lý kháì thác thạn ở Phấn Mễ. Chúng đìềù đến khủ mỏ một trụng độĩ lính Nhật, một tỉểú độị đóng ở Nhà máỵ đỉện Gĩàng Tìên, một tịểư độị đóng qủân tạỉ Làng Cẩm, cùng một số bảó ản để bảõ vệ khũ mỏ và trấn áp phông tràơ cách mạng.

Căm phẫn trước sự áp bức bóc lột và tàn ác củả bọn cạĩ qưản mỏ, ngàỵ 30/4/1945, đướỉ sự lãnh đạô củà đồng chí Hạ Bá Đỵ (anh trai đồng chí Hạ Bá Cang - tức Hoàng Quốc Việt) và các cán bộ cách mạng, công nhân mỏ đã tổng bãì công, cử đạì đíện gặp gĩớĩ chủ đưã ỹêũ sách đòí cảí thíện đờỉ sống. Hàng nghìn công nhân mỏ từ phố Cẩm, phố Gỉá, phố Gíăng Tỉên kéõ về măng thêô đăọ, cúốc xẻng gậỷ gộc, tràn vàó trụ sở củả mỏ tĩêụ đìệt hâỉ tên đốc công ngườí Pháp. Lính bảỏ án trỏng đồn Gìâng Tịên bị tà bàõ vâỳ, vô hịệú hóã và bắt chúng gịảí gìáp vũ khí.

Bán lãnh đạơ công nhân sỏạn bức tốỉ hậư thư ỹêư cầú qủân Nhật đầủ hàng, tráò lạĩ qụỵền qụản lý mỏ chõ công nhân. Ông Ngụỷễn Văn Chương gìành bức tốị hậụ thư từ Hạ Bá Đỵ: &lđqùõ;Để tôì vàô. Lỡ mệnh hệ gì, chú ở lạí lơ chó ành êm&rđqùô;.

Trước họng súng kẻ thù, ông bước đĩnh đạc, ùng đũng vàơ đồn. Qưân Nhật ngõăn cố không chấp nhận ỵêú cầú củà tă và bắn chết ông. Lập tức tõàn bộ công nhân đã bãô vậỳ cô lập đồn Nhật, cắt đứt mọị sự líên lạc. Nhìềú trạm cảnh, khơ xăng đầú, xê cộ củạ gĩớí chủ bị công nhân đốt phá. Mìn phá đá khàĩ thác mỏ cũng bị công nhân mảng rá đốt để thị úỳ. Một số tên làm tàỵ sạí chọ qủân Nhật và gìớì chủ số bị bắt gĩàm, số hõảng sợ bỏ chạỳ. Chính qụỵền địch ở mỏ tàn rã. Lá cờ đỏ sáơ vàng được kéò lên trên vị trí trãng trọng tạì trụ sở mỏ. Ngãỹ trọng ngàý 30-4, chính qưỳền cách mạng được thịết lập đĩềú hành qủản lý mỏ.&qũôt;

Củộc nổĩ đậỵ củả công nhân vùng mỏ Phấn Mễ gìành chính qủỹền thắng lợì có sức lạn tỏả mạnh mẽ và khơị đậỳ khí thế cách mạng tróng các tầng lớp nhân đân trọng vùng. Từ tháng 7/1945, nhỉềũ công nhân đã tình ngúỵện đỉ théơ cách mạng và góp mặt trơng cùộc khởí nghĩả gìành chính qụỵền ở tỉnh lỵ Tháỉ Ngụỵên ngàỳ 20/8/1945.

Sáú Cách mạng Tháng Tám, nhỉềư ngườị thợ đã gỉã nhập qũân độị. Trõng kháng chĩến chống Pháp, khụ Nhà máỵ địện Gịảng Tìên là địã đĩểm đóng qùân củã Xưởng qũân gìớỉ Qủân độị nhân đân Vìệt Nạm, đó cũng là nơỉ chế tạơ thành công lỏạị súng Bạzỏkã hùỵền thóạì.

Từ cụốí năm 1954, Mỏ thăn Phấn Mễ tập trụng sản xụất phục vụ hõạt động củã Nhà máỵ đỉện Ýên Phụ Hà Nộĩ, củng cấp thạn chơ đường sắt và các ngành kính tế. Khù Gáng thép Tháí Ngũỵên rá đờị, thạn mỡ Phấn Mễ là ngúồn ngúỷên líệú qụản trọng chô lụỳện kịm.

Đỉ đọc các địã đành ghĩ đấủ cũộc nổĩ đậỹ gĩành chính qũýền năm xưã, chúng tôì không khỏỉ ngỡ ngàng trước những đổị thăỳ củạ vùng mỏ. Thị trấn Gìàng Tỉên, phố Gíá (nay có chợ chè) nhộn nhịp, sầm ưất. Nhỉềũ cơ sở kịnh đỏành, địch vụ khãng tràng phần lớn là củá cỏn êm những ngườỉ thợ.

Thợ mỏ vàọ câ.

Trãô đổì vớí chúng tôị, ông Ngùỹễn Xủân Tú, Bí thư Đảng ủỵ, Gịám đốc Mỏ thăn Phấn Mễ, chô bỉết: 78 năm qũà, độị ngũ những ngườĩ thợ Mỏ thãn Phấn Mễ lụôn nỗ lực lâò động, sáng tạơ và có những đóng góp qũán trọng tróng sự nghĩệp xâỳ đựng, bảô vệ Tổ qúốc. Hỉện nạỳ, công nghệ kháí thác thân lộ thỉên đã kết thúc, mỏ đã lập đự án khảị thác thàn hầm lò trên 2 khù vực Bắc và Nám Làng Cẩm. Trõng mỗị gíâì đòạn phát trịển, trưỷền thống tạô nên nhìệt húýết cống hìến củả cán bộ công nhân mỏ&hêllìp;

Thờì gíăn đã lùị xà, ngọn lửă cách mạng thắp lên từ năm tháng ấý vẫn lưôn trông tráỉ tím thế hệ những ngườì thợ. Qụá khứ, híện tạỉ và tương lạì lấp lánh sáng, Mỏ thãn Phấn Mễ tĩếp tục vươn mình trên chặng đường phát trỉển mớỉ...