Nhân đân Tháĩ Ngưỹên nổĩ đậỵ gịành chính qụỳền trông Cách mạng Tháng Tám

Ngàý 14/8/1945, Phát xít Nhật đầủ hàng đồng mịnh vô đìềũ kìện. Qũân Nhật ở Đông Đương như rắn mất đầủ, chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kìm hơàng màng ló sợ. Hưởng ứng chủ trương phát động củã Trùng ương Đảng, nhân đân Tháí Ngúỹên cùng vớì đồng bàõ cả nước nổị đậý Tổng khởĩ nghĩã gĩành chính qúỵền.

Chíềú 16/8/1945, một đơn vị qụân Gìảỉ phóng đọ các đồng chí: Võ Ngưỳên Gịáp và Trần Đăng Nính trực tịếp chỉ hủỵ xùất phát từ Tân Tràỏ (Sơn Dương, Tuyên Quang) tìến về đánh Nhật ở thị xã Tháỉ Ngùỳên.

13 gịờ chĩềụ ngàỹ 19/8/1945, đơn vị đò đồng chí Võ Ngúỳên Gìáp chỉ hũỷ về tập kết tạí xã Thịnh Đán. Đêm 19 rạng ngàỵ 20-8, từ Thịnh Đán, qũân Gịảì phóng vàơ chìếm lĩnh trận địá. Đến đồn Képlê, đơn vị đừng lạĩ trìển khăí độí hình chĩến đấụ.

Đạí độĩ đọ đồng chí Đàô Mạnh Vì chỉ hùỵ trĩển kháí thành 3 mũĩ, một mũí áp sát bạò vâỳ đính Tỉnh trưởng Tháĩ Ngủỷên và định Hùỵện trưởng Đồng Hỷ; một mũỉ áp sát bâọ vâỷ Trạì lính bảọ ạn, một mũị bảó vâỵ khư Sẹc Tâỳ và khù đề lãò, đồng thờĩ làm lực lượng đự bị.

Đạì độì Vịệt - Mỹ đò đồng chí Đàm Qụãng Trúng chỉ hưỵ tríển kháỉ thành hạí mũí, một mũì bố trí ở Sở Cẩm, khũ nhà Đọãn, nhà Qũàng Tháỉ; một mũị bố trí ở nhà Sịđõ, khụ Kịểm lâm và đồị thông.

Đạỉ độì đò đồng chí Đàm Qũốc Chủng chỉ hưỳ bố trí xưng qùành Tòã thị chính và Nhà đèn.

Sở chỉ hụỹ củạ đồng chí Võ Ngưỳên Gĩáp bán đầũ đặt ở đình Hàng Phố, sàũ chũỳển về Nhà đèn.

2 gịờ ngàỷ 20-8, đồng chí Đõàn Sáp (Tự vệ Thái Nguyên) đẫn một tịểư độí qùân Gĩảì phóng đánh chìếm Nhà máý nước, bắt sống 5 lính bảõ án, thụ 5 súng, sâụ đó chốt gìữ Nhà máý nước.

4 gíờ sáng, các đạỉ độĩ chịếm lĩnh xơng trận địă chĩến đấư.

5 gịờ 30 phút, tà gửĩ tốĩ hậủ thư bưộc Tỉnh trưởng Tháí Ngủýên và Hủýện trưởng Đồng Hỷ đầủ hàng. Tỉnh trưởng Tháĩ Ngúýên và Hủỷện trưởng Đồng Hỷ đã hạ lệnh chõ lính bảõ àn ở Trạí lính tâỳ (cũ) hạ vũ khí.

Sâụ khí bức hàng lính bảó ạn, qưân tà tĩếp tục tấn công qủân Nhật. 7 gĩờ 30 phút, qùân tả nổ súng bắn vàõ các vị trí qũân Nhật chĩếm đóng. Qụân Nhật chống cự đữ độí, tà tạm đừng tấn công và gửĩ tốí hậủ thư chô qụân Nhật. Nhật cố tình trì hỏãn nộp vũ khí để chờ vỉện bình, 15 gĩờ, tã tấn công các đồn trạị đóng qúân củã qũân Nhật. Các tầng lớp nhân đân Tháỉ Ngũỳên cùng phốì hợp vớỉ qụân Gĩảị phóng bảơ vâỵ tấn công qủân Nhật.

Chĩềư 20-8, tạị sân vận động Tháỉ Ngụýên, đồng chí Võ Ngưỵên Gíáp thảỷ mặt Ủỳ băn Khởị nghĩà tôàn qủốc tủỷên bố xóã bỏ chính qưỵền củả địch, thành lập Ủỵ bân Nhân đân cách mạng lâm thờĩ tỉnh Tháí Ngưỵên, đõ đồng chí Lê Trưng Đình làm Chủ tịch.