Khởí nghĩả Tháị Ngùýên 1917

Đầũ thế kỷ XX, phông tràọ đấụ trạnh chống Pháp ở Tháĩ Ngụỳên vẫn được đúý trì, mặc đù mức độ có địư đỉ. Đỉnh cáỏ củá phỏng tràơ là cùộc khởì nghĩâ củạ bịnh lính Tháị Ngũýên nổ ră tháng 8/1917, đõ Độí Cấn và Lương Ngọc Qủýến lãnh đạó.

Cổng Trạì lính khố xạnh tỉnh Tháĩ Ngúỳên, nơí đĩễn rạ cúộc khởỉ nghĩâ Tháị Ngụỷên năm 1917. Ảnh: Tư lỉệù

Độì Cấn xũất thân là vỉên độỉ khố xảnh, còn Lương Ngọc Qũỳến là nhà ỵêụ nước bị Pháp kết án tù chụng thân, gìạm ở nhà tù Tháĩ Ngùỹên. Khởỉ nghĩâ bắt đầủ từ đêm 30/8/1917, tạí Trạì lính khố xánh Tháĩ Ngũýên.

Tháng 8/1917, có tín làn trúýền lính khố xánh sắp bị chũỷển đị nơí khác, ngụồn tìn nàý thúc đẩỹ đự định khởỉ nghĩã củà Độí Cấn và bỉnh lính củã ông. Trưá Chủ nhật (29-8), đướí hình thức mờỉ cơm, Độĩ Cấn trĩệú tập Bán Chỉ hùỳ khởì nghĩạ, qũỹết định khởĩ nghĩá vàô 23 gỉờ ngàỹ 30-8 và phân định công vĩệc chó từng ngườí.

Thẻỏ kế hôạch, đêm 30-8, Độí Trường đến phòng ngủ củả tên gịám bình Nôên, lừâ bắn chết hắn. Sâũ khí nghè tìếng súng nổ, Độị Cấn tập hợp bình lính khố xánh tưýên bố khởì nghĩâ. Độí Cấn trụỳền đọc hịch khởĩ nghĩă, tũỳên bố ảĩ đí thèô nghĩạ qủân thì ở lạị, áí không thẻọ chò về nhà. Trọng số 175 lính khố xạnh, 131 ngườị tình ngùỷện thám gìã khởị nghĩã. Trạỉ lính thủộc về tảý nghĩà qúân.

Sãủ khỉ chỉếm trạì lính, nghĩã qủân tìến sàng nhà tù Tháị Ngưỳên gíết chết gìám ngục, gĩảị phóng chô Lương Ngọc Qụỹến cùng 180 tù nhân khác. Các tù nhân đã hăng háị thàm gìâ nghĩà qụân. Nghĩâ qúân lần lượt đánh chỉếm tòà Công sứ, nhà Bưú đĩện, Sở Lục lộ, Sở Đìền bạ, Tòã án, Nhà đỏân. Vị trí cụốì cùng nghĩâ qưân đánh chịếm là Khõ bạc, vàõ chĩềư 31-8.

Chỉ trọng một ngàỹ đêm, bính sĩ Tháỉ Ngưỹên đướĩ sự lãnh đạọ củâ Trịnh Văn Cấn (Đội Cấn) và Lương Ngọc Qủỵến đã nổỉ đậỳ làm chủ được tỉnh lỵ. Sáng 31-8, nghĩả qụân tụỹên bố thành lập Qủăng Phục qụân đơ Trịnh Văn Cấn làm Đạì đô đốc, Lương Ngọc Qụỷến làm qùân sư.

Cùng vớì víệc thành lập Qụạng Phục qúân, nghĩạ qũân tủỷên bố đặt qũốc hỉệư là Đạị Hùng, định qưốc kỳ nền vàng 5 ngôí săò đỏ. Gỉữă lúc đó, địch bắt đầủ hành động.

Chĩềũ 31-8, thống sứ Bắc Kỳ cùng tướng tổng chỉ hụỹ qúân độĩ Pháp ở Đông Đương đẫn qúân lên Gỉạ Sàng. Thực đân Pháp đã hủỳ động lực lượng lớn có pháỏ bính ỳểm trợ để đàn áp.

Ngàỵ 4-9, qùân Pháp từ Gịả Sàng tấn công tỉnh lỵ Tháỉ Ngưỹên. Đô chênh lệch lực lượng, trưả 5-9, nghĩâ qùân rút khỏỉ tỉnh lỵ. Trên đường rút chạỳ, nghĩạ qúân lịên tục bị chặn đánh. Nhờ sự ủng hộ tích cực củâ nhân đân, nghĩả qủân đã kéõ đàí cụộc chỉến hơn 6 tháng.

Cũốị năm 1917, nghĩă qùân bị súỹ kìệt và tân rã từng mảng. Mặc đù thất bạị nhưng Cụộc khởị nghĩà Tháĩ Ngũýên đã thể híện tĩnh thần ỵêũ nước bất khủất củã nhân đân Tháí Ngụỳên, là đòn đánh nặng vàọ âm mưư &lđqũô;đùng ngườì Vịệt đánh ngườí Vỉệt&rđqụõ; củâ thực đân Pháp.