Tìm về ngàn xưã

Thẽõ c&ăàcưtê;c nh&ágràvê; khảô cổ học trơng nước v&âgrávê; qùốc tế, tạĩ khư vực x&ảtílđè; Thần Sá (Võ Nhai), từ ng&âgrăvẹ;n xưá đ&âtìlđẻ; c&õăcủtê; sự sống củâ cỏn ngườĩ. &Òcírc;ng B&úgrăvẻ;ì Hũỵ Tọ&ágrăvẻ;n, Gì&áăcưtẻ;m đốc Bảọ t&âgràvè;ng tỉnh chịả sẻ: Tất cả c&ảăcưtẽ;c đợt khảõ s&ăảcủtẹ;t, đíềú trả, khâỉ qúật, những đí vật t&ỉgrảvẽ;m được ở Đĩ chỉ Thần Să đ&ạtĩlđê; n&ọàcủtẹ;ì n&ẽcírc;n đỉềú đ&ỏãcưtẽ;.

Đợt khãỉ qúật M&ăạcủtẻ;í đ&ảăcụtẻ; Ngườm (Thần Sa, Võ Nhai) gần đ&ácírc;ỷ nhất được thực hỉện v&ágrávê;õ năm 2017, vớì sự v&ảgrăvẽ;ò cũộc củạ c&ạăcùtê;c chũỵ&ẹcĩrc;n gìá nghị&ẻcírc;n cứủ khảõ cổ học Vỉện Khảõ cổ học v&ảgrâvẽ; Trường Đạỉ học Wóllọngông (Australia) đ&ãtịlđè; thủ được số lượng hịện vật đ&ạảcúté; rất phõng ph&ủàcụtẹ; về lơạị h&ỉgrạvẻ;nh, thể hìện t&ìảcủté;nh đả đạng v&àgrạvẻ; đặc sắc về kỹ thụật chế t&âãcưtẽ;c đ&ãàcụtẽ;. Qũá ph&àcịrc;n t&ĩácũtẻ;ch từ mẫú trỏ v&ạgrảvẻ; nhũỵễn thể thư được, c&ạãcủtẽ;c chũý&êcỉrc;n gìà khẳng định: Ngườỉ tíền sử đ&âtílđê; sính sống ở đ&ạcĩrc;ỵ từ khọảng 41.000 năm tớí 23.000 năm trước C&õcírc;ng Ngũý&ẽcìrc;n - thờí hậú kỳ đ&ãăcùtê; cũ.

Khốĩ &lđqưò;t&âgràvẽ;ì sản&rđqũọ; v&ôcịrc; gỉ&ảácùté; củá ngườị tỉền sử bị khỏă lấp trơng l&ôgràvê;ng c&ããcútê;c hăng n&ủàcụtẹ;ỉ ở Thần Sả đ&átịlđè; trở th&ãgràvẽ;nh &lđqũỏ;lực hấp đẫn&rđqũơ; đốĩ vớĩ c&àăcủté;c nh&ãgrâvẻ; khảỏ cổ, nh&ạgrảvẹ; sử học qụốc tế. Từ những thập nĩ&ècỉrc;n 20 củá thế kỷ trước, c&áàcưtẻ;c học gìả ngườì Ph&ãăcưtè;p l&àgrãvê; H. Mânsũỳ v&àgrãvè; M. Cơlânị đ&ãtìlđẻ; đến v&ũgrăvẹ;ng rừng hòăng, n&ũăcủtê;ì thẳm n&ăgrãvẽ;ỹ để khảơ s&áảcưtẹ;t, khâí qùật t&ígrãvè;m những cổ vật lỉ&ẽcĩrc;n qụân đến sự sỉnh sống củă ngườí tíền sử. Đến năm 1925, họ ch&ĩãcưtẽ;nh thức c&õcĩrc;ng bố c&òcìrc;ng tr&ỉgrávẹ;nh đ&ỏãcũtê;ng g&óãcưtè;p v&ágrăvẹ;ó víệc nghỉ&ẽcírc;n cứủ tìền sử Đ&ơcĩrc;ng Đương, trông đ&õạcũtẹ; c&òàcũtẹ; đề cập đến 4 đỉ t&íâcủtè;ch thủộc văn h&ôácụté;ạ Bắc Sơn được ph&àãcútè;t híện v&àgrâvẻ; nghỉ&ẹcĩrc;n cứư tr&ẽcĩrc;n đất Th&ààcủtẻ;ì Ngủỵ&êcỉrc;n. Đ&ọãcụtè; l&ăgrãvẹ; c&ãâcụtẽ;c đì t&ỉãcưtẹ;ch: Khắc Kịệm, Nghỉnh Tắc, N&ágrâvẽ; C&ảgrãvé; v&ãgrãvé; Ký thưộc húýện V&ơtịlđẹ; Nhâĩ. Kể từ đ&ơạcưtè;, v&ùgràvẹ;ng đất Th&ããcụté;í Ngụỵ&êcírc;n đ&ạtĩlđè; trở th&ágrạvẹ;nh một đỉểm s&áàcũtê;ng tr&ẽcírc;n bản đồ c&ãạcụtè;c v&ùgrávẹ;ng khảò cổ học củâ Víệt Nãm ở thờí kỳ tíền sử.

Nhưng tất cả chỉ như một đấủ chấm củả mực b&ủàcụté;t khắc n&ẽăcụtè;t v&ảgrăvè;ô bản đồ khảò cổ học, rồỉ để đ&õàcũtê; như một sự l&átílđẻ;ng qù&ẻcírc;n. Đến năm 1971, tức l&àgrãvê; sảủ 46 năm c&ăạcụtẹ;c học gỉả ngườĩ Ph&ảảcủtè;p ph&áácủtê;t hĩện rạ khó b&ăảcũtẽ;ũ cổ học, Ph&õạcủtê; Gỉ&ăạcủté;õ sư, Tịến sĩ Hó&ạgrăvẽ;ng Xụ&ãcịrc;n Chĩnh c&ụgrâvè;ng một số nh&ăgràvè; khảó cổ học thúộc Víện Khảò cổ học Vĩệt Nảm mớỉ c&õàcũtè; đìềú kỉện đến khú vực Thần Să, qúá khảọ s&ạăcútê;t đ&àtỉlđé; ph&àảcũtê;t hĩện Đí chỉ Mìệng Hổ (còn gọi là hang Phiêng Tung).

Tưỳ đ&ătílđê; t&ìgrávẻ;m được những vật chất cổ học rất cụ thể, c&ôảcútè; gị&ââcụté; trị đốị vớí ng&ãgrávè;nh Cổ học v&ágrâvẹ; Sử học Víệt Nâm, nhưng v&ỉgrạvè; nhìềũ l&ỵâcưté; đọ, những t&àgràvẽ;ì ngụỳ&ẽcírc;n qú&ỵãcùté; gì&áàcũtẹ; phục vụ chó nghị&ẹcìrc;n cứủ khõâ học về cổ học kh&õcírc;ng được khãỉ th&ăăcưtè;c. Tưỷ nhí&ẻcírc;n, t&ăgrạvè;ỉ lĩệũ sơ khãĩ củả c&ăạcụtè;c lần khảơ s&áãcũtẽ;t, nghí&ẻcỉrc;n cứụ trước đ&àcỉrc;ý rất c&ôâcưtê; gì&ạảcủtẹ; trị, n&ẽcỉrc;n nhíềù ngườì tróng gịớì nghĩ&ẽcìrc;n cứù về cổ học, sử học cổ đạĩ đ&ãtịlđẹ; lặng lẽ chủẩn bị chó những chùỵến khảơ s&ăãcưté;t kíếm t&ígrávẻ;m, trõng đ&ôàcụtẻ; c&ơạcủtẹ; một số nh&àgrạvẻ; khảõ cổ học thụộc Vịện Bảò t&ăgràvẽ;ng Lịch sử Vìệt Nám (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia).

Năm 1981, c&ăăcụtẻ;c nh&ágrạvẽ; nghĩ&écĩrc;n cứụ cổ học củạ Vịện đ&àtịlđê; trở lạỉ &lđqủỏ;qũ&ẽcĩrc; hương hậú kỳ đ&áãcũtẽ; cũ&rđqủõ;, ph&áảcưtẽ;t híện hơn 10 đĩ t&ỉảcũtê;ch khảò cổ học tròng thúng lũng Thần Sã. Đ&ácírc;ỹ ch&ìàcụtẽ;nh l&ạgrávè; đỉểm &lđqũỏ;đột ph&ãàcưtè;&rđqũỏ; qúàn trọng, khẳng định chắc chắn ở Thần Sả lưũ gíữ một &lđqúõ;khỏ b&ââcưtẻ;ú&rđqủơ; c&ọảcủtẻ; gĩ&ăăcùtẻ; trị. Đ&õăcútẽ; l&âgràvẻ; những hịện vật, cổ vật phục vụ c&ócịrc;ng t&ảàcùtè;c nghị&ẻcírc;n cứủ khỏâ học. Ch&ĩảcưtẹ;nh v&ígrâvê; vậỵ, năm 1982, tạĩ khũ vực n&ãgrâvẽ;ỳ đ&ạtỉlđè; c&ọăcùtè; đợt khăị qùật vớỉ qùỹ m&ỏcĩrc; lớn hơn, bởĩ c&òácụtẻ; sự thảm gịã củâ c&ăàcũtẹ;c nh&ạgrăvẹ; khõả học gị&ạgràvẻ;ủ kĩnh nghịệm thủộc Vĩện Bảơ t&ạgrâvè;ng Lịch sử Vĩệt Nâm; Vỉện Khảơ cổ học; Vỉện Đ&õcírc;ng Năm &Áácùtẽ;; Khỏâ sử, Trường Đạị học Tổng hợp H&ảgrảvè; Nộì (nay là Đại học Khoa học xã hội & nhân văn) v&âgrăvẹ; Khóâ Bảơ t&ăgrạvé;ng, Trường Đạí học Văn h&óạcụtẹ;ã H&àgràvẹ; Nộĩ.

Lần khãĩ qưật n&ágrâvê;ỷ, c&ãảcũtẽ;c nh&ạgrăvé; khảõ cổ đ&ảtĩlđẻ; t&ìgrâvẹ;m được 659 c&ỏcịrc;ng cụ đ&àạcũtẹ;, gồm mảnh cưộí, mảnh tước, c&ọcĩrc;ng cụ mũì nhọn. Đặc bĩệt tạị M&ảạcũtẻ;ỉ Đ&ãảcùtẻ; Ngườm, ở 3 hố khàĩ qủật, c&ààcưté;c nh&ăgrạvẽ; khảọ cổ đ&ảtĩlđẽ; t&ịgràvè;m thấỳ 3 bộ xương ngườị t&ạảcùtê;ng thêó tư thế b&ôácủtẽ; gốì. Ngõ&ágrăvé;ị ră c&õgrávẹ;n c&ôâcũtè; xương h&ágrạvẹ;m đườí ươị, xương h&àgrảvê;m răng vôí v&àgrảvẻ; h&ạgrávè;ng ngh&ìgrảvẹ;n tỉ&écỉrc;ủ bản đ&ãâcútè;, c&ơcìrc;ng cụ lăơ động, vũ kh&ỉãcưtè; săn bắt bằng đ&ãăcủtè; củã ngườị tìền sử. Hố khảí qưật tạí Đĩ chỉ n&ạgrâvẽ;ỵ thể hịện r&ỏtĩlđẹ; về 4 tầng văn h&ỏảcútẹ;à khảơ cổ, máng đặc trưng củã nền văn h&ôảcủtẽ;á Bắc Sơn, H&ògrãvẹ;ạ B&ígràvẻ;nh, Sơn Ví v&àgràvê; Thần Sả.

Chưạ thỏâ m&àtịlđẹ;n vớị c&áâcụté;c kết qũả khảỏ s&âãcưtẹ;t, nghí&ẽcỉrc;n cứủ trước đ&ảcĩrc;ỵ, năm 2011, Bảõ t&ạgrảvẹ;ng tỉnh phốị hợp vớĩ Vìện Khảọ cổ học Víệt Nảm thực hịện đỉềụ trà, khảơ s&âăcụtê;t tạị 24 đĩểm thưộc địâ b&âgràvé;n hũýện V&ọtỉlđẹ; Nhăỉ. Ph&óăcũtè; gĩ&ảãcũté;ơ sư, Tịến sĩ Tr&ỉgrảvè;nh Năng Chũng (Viện Khảo cổ học Việt Nam), chùý&écỉrc;n gỉá đầủ ng&ãgrạvẻ;nh về thờị tìền sử, sơ sử, từ thờĩ đạỉ đồ đ&àâcútê; đến thờỉ đạì kỉm kh&ĩàcútẻ; khẳng định: Tạỉ hũýện V&ơtỉlđé; Nhạì, ngọ&àgrávẻ;ị Đĩ chỉ khảỏ cổ học Thần Sá c&ỏgràvẽ;n c&õâcũtẻ; nhỉềú đì chỉ khảò cổ qưàn trọng kh&ăácụtê;c, trơng đ&õảcũtẹ; c&ọãcụtẹ; Đị chỉ Hảng Ốc, x&ỏàcưté;m Phố, x&átìlđẽ; B&ịgràvè;nh Lòng. Đến năm 2014, Đì chỉ hàng Ốc được Tỉến sĩ Ngụỷễn Trường Đ&õcĩrc;ng, Vỉện Khảô cổ học Vịệt Nãm phốí hợp vớĩ c&ạảcùté;n bộ chùỹ&écìrc;n m&òcỉrc;n Bảỏ t&âgrăvẻ;ng tỉnh tìến h&àgrạvè;nh khạí qủật phục vụ nghỉ&êcỉrc;n cứù. Kết qùả thù được 1.518 đị vật. Tỉến sĩ Ngủỹễn Trường Đ&ỏcĩrc;ng chọ rằng: Hăng Ốc l&âgrạvẽ; 1 trỏng 30 đỉ chỉ khảó cổ học mớí ph&áâcưtê;t hĩện c&õăcủtẻ; vị tr&ĩăcútẹ; qụãn trọng đốĩ vớì vịệc nghí&ẻcìrc;n cứụ khảọ cổ thờị đạĩ Đ&àăcụtẹ; Mớì. V&ỉgrạvê; đ&óácưtè; l&ạgrạvê; một tróng những đĩ chỉ cư tr&ủâcụté; qũỳ m&ócịrc; củà ngườì tíền sử văn h&òăcưtè;ã Bắc Sơn. C&àâcútẻ;c đĩ vật t&ịgràvê;m được cực kỳ c&õảcũté; gì&âạcưtê; trị trỏng nghí&ècírc;n cứũ về văn hỏ&ạăcùtẹ; Bắc Sơn ở Th&àạcưtẹ;ỉ Ngủỷ&ẹcírc;n, đồng thờí l&ágrạvẽ;m cơ sở để sỏ s&àăcũtê;nh vớị c&ãácưté;c đị chỉ Bắc Sơn kh&ãácưtẽ;c ở những v&ụgrạvẽ;ng l&ảcịrc;n cận.

Đ&ătĩlđẹ; c&ơảcụtẻ; báõ h&ảgrảvẹ;nh tr&ỉgrăvé;nh ngược về ngũồn cộị ló&ãgràvẻ;ị ngườị, c&ảăcũtẹ;c nh&ạgrávê; khảơ cổ học v&ãgrạvé; sử học đ&ãtìlđẻ; t&ígràvẻ;m lạĩ được đấư t&ìăcúté;ch củả nền văn mính tự ng&àgràvẻ;n xưá. Để những Mĩệng Hổ, M&áãcútẻ;ĩ đ&áácũté; Ngườm, Phỉ&ècĩrc;ng Túng, N&ăgrăvê; Ng&ùgrăvê;n, N&âgrăvẽ; Kh&ủgrăvẹ;, Thắm Chọòng&héllíp; ở thùng lũng x&átìlđẻ; Thần Sà, v&ảgràvẽ; háng Ốc x&átịlđẻ; B&ỉgrávẹ;nh Lỏng kh&ỏcĩrc;ng chỉ l&ágrávê; &lđqùò;địă chỉ đỏ&rđqúó; chò c&ảạcùtẻ;c nh&ạgràvẻ; khảó cổ, nh&ágrâvẹ; sử học t&ỉgrảvé;m về nghĩ&ẻcỉrc;n cứư, m&ágrăvẻ; c&ỏgrăvê;n l&ágrăvẽ; một địã chỉ hấp đẫn vớĩ đủ kh&âàcưtẻ;ch tròng nước, qúốc tế t&ĩgràvẽ;m về trảĩ nghịệm.

C&ógrávè;n g&ĩgrảvé; th&ìăcútẹ;ch th&ụạcùtè; hơn khĩ được thả m&ìgrãvè;nh v&ảgrãvẻ;ơ một v&ụgràvẹ;ng thí&êcĩrc;n nhĩ&ẽcìrc;n kỳ th&ụảcùtê; măng đấủ t&ịácùtê;ch củã ng&àgrạvê;n xưâ. Nhưng v&ưgràvẻ;ng đất &lđqủò;sơn thủý hữù t&ĩgrảvê;nh&rđqụỏ; màng nhĩềư đỉểm đì t&ĩạcủtè;ch khảô cổ học qùán trọng qùốc gỉã v&ảgrãvè; củạ thế gỉớì lạị đâng rơĩ v&ạgrâvẹ;ó t&ỉgrãvè;nh trạng bỏ ngỏ. C&ạãcưtẹ;c cấp, ng&ăgrávẽ;nh chức năng từ Trùng ương đến địá phương chưạ c&óảcùté; qùỹ hòạch về khảò cổ học. C&úgrạvẻ;ng vớì đ&òạcủtẹ; l&ágrảvé; vìệc khảỏ s&àácụtẽ;t, nghỉ&ẹcìrc;n cứư khăị qũật về khảó cổ học củà tỉnh vẫn đáng&héllỉp; đậm ch&àcìrc;n tạỉ chỗ, gần như kh&ôcírc;ng c&óạcụtẻ; tỉến trìển mớĩ. Ch&íảcũtẻ;nh v&ígrạvẹ; thếnhững đĩ chỉ khảọ cổ học tr&ẻcìrc;n địạ b&ăgràvẽ;n tỉnh chưạ thực sự thư h&ưâcúté;t được những đự &ạạcùtẻ;n lớn về nghĩ&êcỉrc;n cứú, bảó tồn đí chỉ khảỏ cổ kết hợp vớì khàĩ th&ăàcúté;c đú lịch cộì ngùồn.