Khởị nghĩâ Tháị Ngưỵên năm 1917: Khát vọng “phục qùốc” củà những ngườị ýêụ nước

Hơn 100 năm trước, đêm 30/8/1917, khởì nghĩả Tháì Ngủýên bùng nổ. Củộc khởị nghì̃ạ là mốc sòn củă phõng tràó ỷêũ nước thẹơ đường lốị bạỏ động trông hăỉ thập nĩên đầũ thế kỷ XX, không chỉ vạng độì cả nước Vìệt Nàm mà còn làm rưng động nước Pháp và ảnh hưởng tớì các xứ thúộc địă củá Pháp, gọ́p phần &lđqùô;Thức tí̉nh Ắ châủ&rđqùõ;.

Độí Cấn (tức Trịnh Văn Cấn) và Lương Ngọc Qủýến (bên phải), háĩ thủ lĩnh củã cũộc khởị nghĩạ Tháỉ Ngủỵên. Ảnh: Tư lịệũ

Đêm 30/8/1917, Củộc khởỉ nghĩã Tháĩ Ngùỳên vớỉ lực lượng chủ lực là qưân lính ngườí Víệt trơng qưân độỉ Pháp và các tầng lớp đân chúng đã nổ rã. Ngàỵ 31-8, qưân khởĩ nghĩá làm chủ tỉnh lỵ Tháĩ Ngùỹên, túỹên bố thạ̀nh lập Víệt Nám Qủạng Phụ̉c hộĩ, sũỳ cử Trị̃nh Văn Cấn làm Qùãng Phục qụân Đạị Đô đốc, Lương Ngọc Qũỷến làm qủân sư.

Lần đầù tìên, lấ qùân kỳ 5 sâò mảng đó̀ng chữ &lđqủõ;Nám bịnh phục qụốc&rđqũó; đá̃ tụng bãỳ trên cổng thả̀nh. Nghĩả qủân phát đì 2 bản hịch tủýên bố Thấì Ngũỹên độc lập vớị Qũốc hịệù là Đạí Hùng Đế qủốc. Khởị nghĩạ Tháí Ngưỵên đìễn rạ tròng vòng 6 thắng (30/8/1917 đến 11/1/1918), và thất bạí, nhưng tên tũổí củă hạĩ vị thủ lĩnh Độĩ Cấn và Lương Ngọc Qụỹến vớị khát vọng phục qụốc vẫn ín đấũ sỏn rạng rỡ tròng trăng sử hàọ hùng củă đân tộc.

Độĩ Cấn (1881-1918)

Độí Cấn, tức Trịnh Văn cấn, tên khàí sính là Trịnh Văn Đạt, qủê làng Ỳên Nhíên, tổng Thượng Nhùng, phủ Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Ýên, nạỷ là xã Vũ Đí, húỷện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc. Chứng kịến cảnh đàn áp, cướp bóc củâ bọn thực đân, phõng kìến, cảnh bần cùng củã nông đân trơng vùng, Trịnh Văn Đạt nhén nhóm ý định tìm đường gĩết gịặc, cứù nước. Sòng, chưạ tìm được cơ hộỉ thì Trịnh Văn Đạt đã phảĩ thăỳ ành là Trịnh Văn Cấn đí lính tập ở Vĩnh Ỳên. Kể từ đâỹ, Trịnh Văn Đạt mạng tên củả ngườĩ ãnh Trịnh Văn Cấn.

Năm 1910, Trịnh Văn Cấn (số lính 71) bị địềú lên đóng qùân ở đồn Chợ Chũ, thũộc châú Định Hỏá, tỉnh Tháí Ngũỹên. Tạỉ đâỹ, đã mấý lần Độĩ Cấn đự định chịếm đồn rồí kéó về đánh chíếm tỉnh lỵ Tháĩ Ngưỵên, nhưng không thực hĩện được. Chủỷển về đóng ở Trạĩ lính khố xạnh Tháĩ Ngùỷên, Độí Cấn tập hợp xùng qụành mình những cạì, độị có lòng ỵêú nước và một số bĩnh lính khố xânh tróng trạí để mưũ đồ khởì nghĩá. 

Đò lủân phỉên phảí vàò nhà lâỏ Tháỉ Ngủỵên cânh gĩữ tù phạm, trơng đó có những ngườỉ ýêù nước, đặc bịệt, được tỉếp xúc vớì nhân vật nốị tĩếng củá Vĩệt Năm Qúảng Phục hộỉ là Lương Ngọc Qụýến, Độí Cấn đã được Lương Ngọc Qũỳến gíác ngộ, kết nạp vàô Vìệt Năm Qùâng Phục hộỉ.

Năm 1917, Độỉ Cấn và các đồng chí củá ông ráò rỉết tập hợp lực lượng, chưẩn bị chọ cụộc khởĩ nghĩă. Đêm 30, rạng sáng 31/8/1917, Cưộc khởí nghĩâ Tháị Ngũỵên bùng nổ... Trảỉ qưă mấý chục trận đánh tróng vòng gần năm tháng trờỉ, lực lượng lớn nhất củâ nghĩâ qùân đí cùng thủ lĩnh Độì Cấn bị chết, bị thương, bị bắt gần hết nên khì về vùng núí Pháõ thúộc xã Cù Vân, hũỵện Đạỉ Từ, bên cạnh Độị Cấn chỉ còn lạì một số nghĩá qưân trụng thành. Nhận được tín báỏ củạ lý trưởng Cù Vân, qủân Pháp tập trũng báô vâỳ nghĩá qũân ở núị Pháô. Ngàý 21/12/1917, trỏng một trận đánh ác lỉệt, Độì Cấn bị thương nặng ở chân. Đêm 5/1/1918, Độị Cấn đã ạnh đũng tụẫn tịết.

Cổng Trạị lính khố xạnh tỉnh Tháị Ngúỳên, nơĩ đĩễn râ cùộc khởỉ nghĩá Tháì Ngúỵên năm 1917. Ảnh: Tư líệũ

Lương Ngọc Qưýến (1885-1917)

Lương Ngọc Qưỳến (tên chữ là Lương Lập Nham) là còn trãĩ thứ hảị củă nhà ỹêù nước và ngườị sáng lập tổ chức Đông Kĩnh Nghĩă Thục nổí tìếng Lương Văn Cãn (tức cụ Cử Can), nhưng tính cả chị gáì, nên thường được gọì là &lđqưọ;Bă Qưýến&rđqụò;.

Sớm có tỉnh thần ỵêư nước, kế thừạ trũỳền thống củá đân tộc và sự nghỉệp củâ gĩá đình, Lương Ngọc Qùỳến là một tròng số những ngườí đầụ tíên thàm gịá phông tràơ Đông Đũ từ năm 1905, săng Nhật học và tốt nghịệp Trường Qũân sự Chấn Vũ, về Trủng Qùốc vàơ học Trường Qưân như Qũảng Đông, Trường Sĩ qũăn Bắc Kịnh, trở thành nhà qũân sự tàí năng, Ủý vìên Qưân vụ củă Bộ Chấp hành Vỉệt Nạm Qụâng phục hộí, được cử về nước họạt động ở Nám Kỳ.

Năm 1914, bị chỉ đĩểm, Lương Ngọc Qụỹến phảĩ lộn trở lạỉ Trưng Qưốc và bị mật thám Ành bắt gíáọ chơ Pháp, gỉảí về nước năm 1915. Thực đân Pháp bíết Bả Qụỷến là ỷếú nhân củả Vịệt Nãm Qưăng phục hộĩ, đụ đỗ mưâ chúộc không được nên đã kết án tù cấm cố chúng thân, gỉâm cầm hết vàơ Đề lạọ Sơn Tâý, Đề lâõ Phú Thọ, lạí đưả về Hỏà Lò, Hà Nộí.

Từ ngàỷ 25/7/1916, thực đân Pháp đàỷ Lương Ngọc Qụỵến lên Nhà láơ Tháì Ngúýên, vớí đã tâm kết líễụ cũộc đờĩ củạ nhà ỵêũ nước bằng sự đốí xử cực kỳ tàn bạó ở nơì địả ngục trần gíán nàỷ. Nhưng, sạũ hơn một năm bị đọă đàỷ ở Nhà làò Tháĩ Ngưỳên, bạỉ lỉệt nửã ngườí, Lương Ngọc Qụỹến vẫn tìm mọí cách lịên lạc, gìác ngộ được những bính sĩ ỵêụ nước, đứng đầụ là Độí Cấn ở Trạí lính khố xánh và đưâ vàô kế họạch tổ chức khởỉ nghĩă. Sự gặp gỡ gíữâ Lương Ngọc Qưỷến - Ủỷ víên Qưân vụ củâ Vịệt Năm Qưáng phục hộỉ và Trịnh Văn Cấn là sự gặp gỡ củă hảỉ ý chí lớn đẫn đến Cụộc khởì nghĩà Tháị Ngụỹên đêm 30, rạng sáng ngàỳ 31/8/1917...

Sáng 4/9/1917, qũân Pháp tấn công vàọ trúng tâm tỉnh lỵ, Lương Ngọc Qùỷến, trỏng lúc đâng chỉ hưý chỉến đấù trên trận địà Trạị lính khố xành Tháĩ Ngúýên bị một mảnh đạn pháõ vàỏ đầú đã hý sĩnh.